Türk edebiyatında muhammes (2.cilt)

Abstract

Muhammes Arapça asıllı bir kelimedir ve hums kökünden gelmektedir. Türkçe'de beşli, beş katlı, beşgen gibi karşılıklar verilmiştir. Bir edebiyat terimi olarak, klasik doğu edebiyatlarında şâirlerin aynı vezinde beşer mısradan oluşan bendlerle yazdıkları manzumelere genel olarak muhammes denilmektedir. Muhtemelen Arap edebiyatında doğmuş olan bu nazım şekli, Araplardan Farslara, Farslardan da Türklere geçmiş ve bu üç edebiyatta da kullanılmıştır`. Türk edebiyatında ilk örnekleri XTV. yüzyılda görülen muhammes XIX. yüzyılın sonuna kadar yazılmaya devam etmiştir. Bu çalışmada XTV-XIX. yüzyıllar arasında 192 şâir tarafından yazılmış 790 Türkçe muhammes incelenmiş ve sonuçlar farklı açılardan değerlendirmeye tabî tutulmuştur. Muhammes Türk edebiyatında musammatlar içinde, musammatların bir çeşidi olarak incelenmektedir. Müzdevic ve mütekerrir olmak üzere temelde iki şekli olan muhammesin ana kâfiye örgüleri aaaaa- bbbba-cccca-...; aaaaA-bbbbA-ccccA-... ve aaaAÂ-bbbAA-cccAA-... biçiminde gösterilen örgülerdir. Edebiyatımızda mütekerrir muhammesler müzdevic muhammeslerden daha fazla kullanılmıştır. Bencilerden oluşan bir nazım şekli olan muhammesin bend sayısı konusunda bir sınırlama yoktur. İstenilen bend sayısında ve uzunlukta yazılabilir. Ancak, muhammesler umumiyetle 5 ve 5 'e yakın bendler hâlinde yazılmıştır. Muhammeslerde en fazla kullanılan vezinler sırasıyla aruz vezninin Fâ'ilâtün Fâ'ilâtün Fâ'ilâtün Fâ'ilün; Mefâ'îlün Mefâ'îlün Mefâ'îlün Mefâ'îlün,, ve Fe'ilâtün Fe'ilâtün Fe'ilâtün Fe 'ilün kalıbıdır. Bu nazım şeklinde şâir çoğunlukla son bendde mahlasını söyler. Muhammeslerde çok çeşitli konular işlenmiştir. Ancak en fazla rastlanan konu, aşk ve sevgili ile ilgili konulardır. Aşktan sonra en fazla işlenen konular sırasıyla tasavvuf, medhiye, nasîhat, münâcât ve na'ttır. Burdan da anlaşılacağı gibi dînî konular muhammeslerde büyük bir yer tutmaktadır.

Muhammes is an Arabian word in original and derived from the root of hums. It has been given equivalents such as by five-line pentogon in Turkish, As a litarary term, it has been called generally muhammes to the poems that the poets in claassic east literature wrote five line stanzas at the same. This poetry form which is most probably emerged from Arabian, and from the Fars to Turks and then also it has been used in all three literature. The first samples of muhammes in Turkish literature was seen XTV th century and have continued to be written at the and of the XDC th century. In this study, 790 Turkish muhammes that had written by 192 poets between XIV-XIX th centuries have been investioated and the results were examined from the different poit of views. Muhammes has been examined inside the musammats in Turkish literature and as a kind of musammats. The main rhyme forms of muhammes that has basicly two form as müzdevic and miitekerrir are the forms like aaaaa-bbbba-cccca-...; aaaaA- bbbbA-ccccA-... and aaaAA-bbbAA-cccAA-... In Turkish literature miitekerrir muhammeses has been used more than müzdevic muhammes. There is no limitation in the subject of the number of the stanzas of muhammes which is a form of poetry that consists stanzas. But, generally muhammes has been written as 5 and close to 5 stanza. It can be written whatever the number of stanza be a a wanted and long. That most used rhymes in muhammes in order are the pattern of aruz rhyme Fâ 'ilâtün Fâ 'Hâtûn Fâ 'ilâttin Fâ 'iliin; Mefâ 'îliin Mefâ 'îlün Mefâ 'îlün Mefâ 'îlün and Fe 'ilâtün Fe 'ilâtün Fe 'ilâtün Fe 'îlün. The poet mostly says the pen name in the last stanza in this poet form. Most kind of subjects have been examined in muhammes. But most of the subjects that are seen the subjects related to love and lover. The following subjects used mostly after the subject of love are mystiscm, advice, prayer and to beg earnestly and eulogy of prophet in order. As it understood, religious subjects take great plac in muhammes.