La Vie artistique litteraire culturelle et sociale l`Izmir en langue Française (du XVII`eme siecle a nos jours)

Abstract

Bu araştırma ile,kentin yaklaşık dört yüzyıllık yaşamına girme fırsatını elde etmiş olacağız. İzmir kentinin sanatsal,edebi,kültürel ve toplum¬ sal yaşamını incelerken,İzmir insanının koşulunu ve in¬ san koşulunu elden geldiğince açığa çıkarmaya çalıştık. Kültürel,sanatsal,toplumsal,vs. yaşamda Fransız dilinin önemini ve rolünü vurgulamayı,ilgililere uygarlığımızın atomlarından `biri olan İzmir kentimizin geleceği üzerinde derince düşünme fırsatı sağlamayı,İnsaniiğin evriminde kültürel etmenin ve özgürlükçü eğilimlerin başta gelen öneminin bilincine varmayı,bu yaşamın karanlık kalmış yönlerini elden geldiğince aydınlatmayı,vs.»amaçladık. İzmir kenti yaşamının incelenine s i, sanırız, okuyucu¬ ya şu iki şansı verecek:birincisi,okuyucu kozmopolit bir Doğu'yu keşfedecek,Doğu ve Batı uygarlıklarını karşılaş¬ tıracak; ikincisi, bu yoldan insan ruhunun bir sentezine varacak... Bu araştırma on bir bölümden ibaret olup şöyle özetleyebiliriz: B:iröng jl Jbölümî burada, kentin, er işmiş olduğu ve Bi¬ limler, Sanatlar, İnsan Sevgisi, ve Uygarlık terimleriyle nitelenen *Antik dönemin büyüklüğü'nden çizgiler taşıyan kısa bir tarihçesi veriliyor.Kentin taşıyageldiği adlarsıralanıyor, çarpıca, adlarla anılmasının nedenleri açık¬ lanıyor: 'Ahbaplar kenti','Öteki Paris*,'Küçük Pera1»As¬ ya lüksünün merkezi', 'Doğunun İncisi1,'Levant'iri Çiçeği', 'gölgeler kenti','Kalkınma kenti',vb..> İkinci bölüm:burada,kentin yıllar itibariyle deği¬ şen fizyonomisi verilmektedir:XVII.yüzyılda kent,tüm Le¬ vant 'in en ünlü kentidirjhuzurlu,güleç ve aezbeli bir çehresi vardır.XVIII'.yüzyılda,zengin ve güçlü,büyük ve gelişen bir kenttir;bir Amsterdam ya da bir Bordeaux'dur adeta.//Büyük bir Avrupa kentinin kaynaklarına sahiptir; iklimi,bitki örtüsü ve bahşettiği özgürlük havasıyle pek güzel bir tatil kentidir.Doğu,tüm debdebesiyle,şaşasıyla ve rengarenk biçimleriyle oradan başlamaktadır. İkil i bir çehresi vardır:loğu çehresi,Batı çehresi.Hümanizmaya eriş` mis bir kenttir,hoşgörüsüzlükten eser kalmamıştır orada. Kalkınma kenti olma eğilimindedir,şaşılacak kadar özgür bir kenttir;henüz cezbeden yoksun değildir;yeni rıhtımlar kendisine Avrupalı damgasını vurmaktadır(XIX'.yüzyıl). XX,yüzyılda,kent,bir güller,halilar kenti görünümündedir. Yunan ordularının kenti boşaltması sırasındaki yıkıma ka¬ dar kent®.güzellik hakimdir.-. Bu bölümde,ayrıca,kentin ikiimi,ikiimi ile İzmirli1 nin karakteri arasındaki ilişki incelenmekte:'hoşluk','ı- lımlılık1,'cazibe1,vs.,iklimin gelişimi ve insan karakte¬ ri üzerindeki etkileri,kentin başına gelen felaketler ve sakinlerinin bu felaketler karşısındaki tutumları,kent in yönetimi ve İzmirlilerin rolü,vs.,incelenmektedir:ılımlı, yumuşak,güzel bir iklim hüküm sürmekteydi ve sıcak yazı İmbat'ıyla kırılmaktaydı.İkiimin güzelliği İzmirlilerinkarakterlerini etkilemekteydi1yumuşaklıkfhoşgörülüksneşe- lilik;ilgisizlik,vs.XIX.yüzyıl sonuna doğru,iklim bozul- maya başlar: çevre dağları örten ormanlar katledilmeye baş` lar;ama,.tariki boyunca nice felaketler atlatmış olan kent, her seferinde yaralarını sarmayı bilmiş,kendini yenileye- bilmiştir....İzmirliler kentin yazgısı üzerinde karar vere` bilmelidirler,zira bir felaket başgösterdiğinde buna kat~ lanan onlardır...Kent,yüzyılı aşkın ciddi birtakım sorunlar¬ la tehdit altındadır:toprağının rastgele yerleşime açılması, dış göçlerden ileri gelen aşırı nüfus artışı,ekolojik den¬ ge sizlik, VB. Kent genellikle ciddi,adil,yetenekli ve İzmirli Hı- ristiyanlara daha hoşgörülü yöneticilere sahip olmuştur. XVII.yüzyılda İzmirliler yöneticilerin azli hususunda Bab-ı Alî nezdinde Eaha bir etkindir.XVIII.yüzyılda halkın gücü daha bir etkindir;Bâb-ı Alî kente aydın ve onurlu yönetici¬ ler göndermekte daha ` titiz davranmaktadır. Üçüncü bölüm:burada,tarihi öneme haiz köylerin geli¬ şen çehreleri verilmektedir:Bornova,Buca,Seydiköy,vb.köy¬ ler zengin Hristiyanlar için birer tatil/mesire yerleridir. Dördüncü bölüm:bu bölümde niteliklerine ve tarihsel önemlerine göre birtakım temel yapılardan söz edilmekte: Bezssten,pazaryeri,hanlar»hamamlar,vs.Türk yapıları önem¬ siz bir mimari arzetmekteydilerjmahalleler genellikle te¬ miz ve havadardı;Frank mahallesi kentin en güzel mahalle¬ li*1`1` siydi ve diğer yörelerdekilere nazaran daha iyi inşa edil- mişcU ve galerileri vardı,herbiri denize bakmaktaydı; Gül mahallesi'nin büyüleyici bir güzelliği vardı;îürk ma-hailesi ise özgünlüğünü ancak XIX.yüzyılın ortalarına kadar koruyabilmişti.,vs. Beşinci bölüm: fr^a-Aa^soka-kla-rift ve evlerin zaman içindeki görünümleri verilmekte»mimari üsluplar arasın¬ da ilişkiler kurulmaya çalışılmakta,Kentçilik üzerine birtakım eleştiriler getirilmektedir,vs.:kentin sokakları pek dar ve çizgisellikleri kötüydü;1839'dan itibaren kent¬ te Avrupa kentçiliği'nin etkileri görülmeye başlar.Türk evleri XIX.yüzyılın başından itibaren Özgünlüklerini kay¬ betmeye başlar;Doğufyu Avrupa zevki sarmaktadır.O zamana değin~ moral ve doğal etmenler mimaride kendilerini gös¬ termekteydiler...Harem artık Türk toplumu için, biz¬ de yolundan saptırılmış ruhun bir durumunu anımsatan acı bir anıdan öte bir şey değildir.:İslâm dünyasının yarısını köleleştiren bir kafes düzeni,bu dünyayı kararlı bir şe¬ kilde Gelişme yonuna girmekten ve Hümanizm'de Avrupa'ya denk olmaktan alıkoyan Mr düzen... Altıncı bölüm:İzmir ilinin ekolojik evriminin ince¬ lenmesine ayrılmıştır: toprak ve deniz ürünleri,vs.:bura¬ da toprak güzelliğin ve verimliliğin ender bir örneğini oluşturmaktaydı.Denizde balığın en iyisi vardi;Kapüçin¬ ler bağcılığı, geliştirmişti;av hayvanlarının bolluğu ve kalitesi hayranlık uyandırıcı ve övgüye degerdi(XVII.yüz¬ yıl).İzmir,her tür ürünle dolup taşmaktaydı;toprak ve de¬ niz iki bereketli kaynaktı;giderek,bu iki kaynağın kuru¬ duğuna tanık olundu(XIX. yüzyıl).Günümüzde,beyini er», kent e geçmişin güzelliğini yeniden kazandıracak ekolojik bilgi¬ ler kazandırılmalıdır...Türklerin derin sofra bilgisi bazı gezginlerde Avrupalıların hizmetine sunuldu...Yedinci bölüm:burada kentin nüfus yapısı ve nüfus evrimi incelenmektedir:toplumsal sınıflar,özellikleri ve gigim tarzları,sosyoekonomik durumları,ahlaki değerleri, fikirsel durumları:İzmirlilerin eğitim ve bilimlere kar¬ şı tutumları,egitimin İzmir kolonilerinde evrimi,yabancı dilde/Prahsızcada İzmir basını ve Hümanizmadaki tarihsel rolü,geçmişte kentte konuşulan diller,orada hüküm süren özgürlük havası,..:kentin sosyal yapısı kozmopolit bir görünüm arzetmekteydi:Türkler,Rumlar,Ermeniler,Museviler, Frenkler,Avrupalılar,vs.}Türk tarzı giyim tüm ulusların insanları üzerinde etkisini göstermekteydi,Hristiyan ka¬ dınların giyimleri ait oldukları toplumsal sınıfın refa¬ hını yansıtmaktaydı,kadınlar kullandıkları özgürlüklerin tüm dış niteliklerini taşımaktaydılar ve süslenme sanatın` da ender bir ustalık göstermekteydiler;Lövantenler avru- pai giyinirlerdijkent,her bir yönden gelen göçmen ya da sürgünlerin cenneti oluvermişti,tabii kentte hüküm süren huzur ve güvenlik sayesinde;kararlı hükümetlerin varlığı ve yabancılara mülkiyet hakkının verilmesi sayesinde kent nüfusunun artışı süreklilik arzediyordu...Toplumsal sı¬ nıfların sosyo-ekonomik durumlarıiKonsoloslar ve Konsüller kentte Prensler gibi yaşıyorlardı,yaşlıkları vardı;İzmir¬ li tüccarlar kentte başka yerlere göre çok daha mutluydu¬ lar,yörenin tüm nimetlerinden yararlanmaktaydılar Avrupa¬ lılar dikkate değer bir etki göstermekteydiler,Gelişme fik¬ rini yaydılar;İngilizler,daimi kurumları sayesinde zihin¬ lere hükmettiler,uygarlıklarıyla ihsanları değiştirdiler; Almanlar,son zamanlarda güçlü bir konuma geldiler...Top¬ lumsal değerler:geleneklerin karşılıklı etkisi karakter¬ ler üzerinde görüldü:sevecenlik,alçak gönüllülük,hoşgörü.misafirperverlik,barışçıllık,vs. tüm toplumsal sınıfla` rın erdemlerindi endi; t zmirl iler, Küçük-Asyaftaki laik kül¬ türün öncüleri olmayı hak etmektedirler,laiklik,daJaa, Büyük Fransız Devrimi'nin(l789) getirdiklerinden biri olmadan önce İzmir'de vardıjazınlıklara ve Avrupalılara karşı İzmirli.. !J;îirtcâerin hoşgörüsü her zaman hissedilmiş¬ tir, insancıllıklar ı Avrupalıların hayranlığına konu ol¬ muş tur; İzmirliler in geleneklerindeki 'sadelik1 ve 'hoşluk' bu insanları Avrupalılara üstün kılıyordu;XIX.yüzyılin başlangıcından itibaren gelenekler Avrupai alışkanlıklar ve zevklerin hücumuna uğradı...İzmirlilerin fikirsel ya¬ şamları : E gitim.-Avrupa'da patlak veren fikir hareketleri İzmir'de hemen yansıma yapıyordujAvrupa kültürünün yayıl¬ masında Avrupa kökenli kentliler lokomotif güç rolünü oy¬ nuyorlardı; İzmir 'deki yabancı basin,özeliikie Fransız ba-. sini,kentteki kültürel atılımın etkenlerindenbiri olmuş- tu;Buna karşin,İzmirli Türkler XIX.yüzyılın sonuna değin her türlü fikirsel kıpırdanışlardan uzak kaldılar ya da tutuldular,'değişmezlik'fikrinin tutsağıydılar,en büyük `marazları da ruhlarına kök salmış olan gamsızlıkları ya da duyarsızlıklarıydı,Akıl Çağını ne yaşamışlar ne de ta¬ nımışlardı, Aydınlanma Çağı için de öyleydiler,her `türlü değişime yabancı ya da düşman olduklarından kurumları e- leştirme bilincini asla kazanamadılar,en azından 'Din ü Devletlin Selameti içün' eleştirmekten kaçınıyorlardı... XIX.yüzyılın başlangıcına kadar,kentte,bir yanda kitle bilinci,diğer yanda da bireycilik fikri yaşamaktaydı... Türkler uzun zaman eğitim ve öğretimin.yadsınmaz gücünü tanıyamadılar;eğitim onlarda beceriksiz ve aptallaştırı- cıydı,yani 'Arı'zekayı bozuyordu...XVII.yüzyılda Hristiyandünyası kentte her ulustan çocukları kabul eden kız ve erkek okullara sahipti.1774 yılı»devrimei fikirlerle u~ yandırılmakta olan `bu dünya için okullaşma yılı oldu:'. çocukların geleceğini güvence altına almak l'...XIX.yüz¬ yılda eğitim ve öğretimleri iyi yoldaydı:öğretim yöntem¬ leri ve ders programları genellikle yeni insanlar üretme¬ yi amaçlamaktaydı ve tüm insan bilimlerinin,Avrupa' dille¬ rindir'öğrenilmesine elvermekteydi;azınlıklar halk eğiti¬ mine karşı yönlendirilmişti,Akılcı eğitim sisteminin uy- garlaştırıcı rolünü'kabullenmişlerdi;Türkler l870'li yıl~ larda henüz Akılcı eğitimi tanımıyorlardı}Türk dünyası ilköğretim reform tasalısını b ir...türlü gerçekleştireme¬ mişti jhiçbir yerde en naçizane gereksinimlere cevap vere¬ bilecek bir kurum izine rastlanmamaktaydı;Ortaokullar ya da Süşdiyeler biraz daha iyi düzenlenmişti:Arapça,Acemce öğretilmekteydi,ama Avrupa dilleri programdan çıkarılmış¬ tı; okul kitaplarıysa yoktujyüksek öğretim aptallaştırıcıy- dı;kısacası,XIX.yüzyılın sonuna kadar,Türk Dünyası eğitim hakkını tam olarak kullanmaktan çok uzaktı; XX, yüzyıl in ba¬ şında bile egitimleri,Bilimi bir günah gören hocaların el~ lerindeydi.Oysa,Azınlıklar kendilerini tam bir özgürlük i- cinde ve canla başla her düzeyde okullaşmaya adamaktaydı¬ lar. Rum gençliği XVII.yüzyılın başlangıcından itibaren Hristiyan Babaların ve Hemşirelerin ellerinde yetişiyor, Avrupalılara ait tüm okullarda okuyabiliyorlardı;Rum dün¬ yası, ç ocuklar inin eğitimiyle geleceği güvenceye almıştı; XIX.yüzyılda eğitimi modern anlamda uygulamaktaydılar,ders programları ve öğretim yöntemleri takdire değerdijmüzeler, basımevleri,kütüphaneler,vs.,halk eğitiminin yaygınlaşma¬ sına katkıda bulunuyorlardıî Ermeniler fikirsel yaşam sah-nesinde XIX.yüzyıl ortalarına doğru görünürler;o zamana kadar,seçkin aile çocukları bazı Hristiyan okullarına gi¬ derlerdi; Ermeniler de 1739 reformlarından etkilenmişlerdi, Edebiyatı teşvik ettiler»yaşadıkları her köyde ilkokulları vardı,iyi bir eğitim anlayışları vardı....Museviler eği¬ time ve Gelişmeye XIX.yüzyılın ikinci yarısından itibaren eğilim gösterdiler.israil Birliği,onların fikirsel evri - minde büyük rol oynadı...XVI.yüzyıldan beri İzmir'de daimi kurumlar oluşturmuş olan İngiliz kolonisi dilini,alışkan¬ lıklarını, uygarlığını İzmir toplumunun her sınıfına işle` meyi başardı.İngilizlerin İzmirde kültürel patlaması XIX. yüzyılın ikinci yarısında oldu.Birden,İzmir gençliğinin her gün büyüyen gereksinimlerine cevap vermeye karar kıl¬ dılar: okullaşma başladı,art arda bir çok okul açıldı,bu o~ kullar İzmir gençliğine gerçek bir İngiliz eğitimi verdi; buralarda,yaşayan dillerin eğretimi az rastlanır bir mükem` mellikteydijbu okullar çocuklara İngilizlerin ciddiyet ve uygulayıcılık zihniyetini aşıladı:Börnova İngiliz ^oleji, İngiliz Ticaret Okulu bu okulların en ünlüleriydi;okullarda temel bilgilerin tüm branşları okutuluyordu...`.Alman kolo¬ nisi XIX.yüzyıl ortalarında çiçeklendi,Kilise. Başkanları okul--h o c al arıydı, kent çocuklarına Almanca öğretiyorlardı; XIX.yüzyılın ikinci yarısından itibaren,her ulustan çok sa¬ yıda çocuk mükemmel bir eğitim veren Alman eğitim kurumuna gider oldu;modern eğitimin gereksinimlerine cevap verebil¬ diler »Bilimin ve Alman uygarlığının yayıcıları oldular,ken¬ tin okulları ve Hristiyan cemaatler üzerinde olumlu etki¬ de bulundular....İtalyan kolonisi XIX.yüzyılın ikinci yarı- '. sında İzmir italyan milli Okulu'nda beyinler üzerinde zihin-sel etkide bulundu;Şark Enstitüsü pek ünlüydü...Fransız kolonisi:İzmir'de 1535'ten beri Fransız kurumları vardı; o tarihten beri Fransız fikir ve geleneklerinin etkisi. hissedildi; koloni, Prens iz Kilisesinin izni altında mis- -.. yonerlerin geldiği okullarla donandı,bu misyonerler ora¬ larda öylesine çalıştılar ki sonunda Fransız etkisi Dev¬ let Düsturu haline geldi.XVII.yüzyılin başlangıcından i- tibaren Babaların ve Hemşirelerin faaliyeti büyük oldu. 1854 yılı,XIX.yüzyılın sonuna kadar sürecek olan Fransız nüfuzunun yeni bir kazanımı oldu;yapıtların gelişimi ni¬ tel olarak giderek hızlanacak;Fransız eğitimi arzu edi¬ lir durumdaydı,her iki cinsi kuşatmaktaydı,XIX.yüzyıl or¬ talarında yöntem ve eğitim programları Fransız Ortaokul~ larında benimsenen yeni sisteme dayanmaktaydı..İzmir'de kurulmuş olan Fransız okulları arasında 'Gollege de Pro- pagande1»İzmirlilerin beyinleri üzeninde dört yüzyıldan fazla bir süre içince derin bir etki yapmıştır... Bilimler:İzmirlilerin ideali şu tarihsel gerçekte yatmaktadır:Uygarlık ve İnsan sevgisi sözcükleriyle ta¬ nımlanan insan mükemmelliğinin en üst derecesine erişmek.. İzmirliler Bilimlerin ve Sanatların gelişmesinde çok bü¬ yük özverilerde bulundular... Basın;İzmir * de daha XVII.yüzyılda,Avrupa dillerin¬ de çok sayıda kitap basan bir basımevi vardı...İzmir'de basılan ve yayımlanan ilk gazeteler Fransızcaydı(l824), Fransız dilindeki İzmir basını XIX.yüzyılda dikkate de~ gerdi,kenti ^vrupa'nin kültür kentleri sırasına sokuyor¬ du; uy garlaşt inci rolü yatsınmazdı,her türlü barbarlığa, zorbalığa ve şovenliğe karşı mücadele verdi...İzmirlilerin Okuma ile ilgili faaliyet ve azmi takdire değerdi...Konuşulan diller; XVII.yüzyıldan, `beri hemen hemen tüm Avrupa dilleri kentte konuşulmaktaydı!ama,konuşulan`` lar lehçe ya da taşta dilleriydi;kentte Reaya dilleri o`` lan Acemce,Arapça,Ermenice,Rumca da konuşuluyordu.Avrupa dilleri arasında Fransızca ve İtalyanca XIX.yüzyılda baş¬ lıca konuşulan dillerdi. özgürlük;XVII«yüzyılda İzmir'de,İmparatorluğun di¬ ğer kentleri.; ve lıatta Avrupa'nın bir çok kentindekiler` le kıyaslanmayacak bir özgürlük havası hüküm sürmekteydi? Bu havadan kuşkusuz İzmirli azınlıklar ve Avrupalılar ya~ rarlanmaktaydılar;bu hava yabancı gezginlerde büyük bir hayranlık uyandırmaktaydı fXVIII.yüzyılda özgürlük havası daha da elverişliydi;azınlıklar tüm şehirlerin,belki de tüzn devirlerin en şanslılarıydı }.Bu hava,her şeyden önce, Türklerin 'yumuşak1 ve'insancıl' mizacından ileri geli¬ yordu. XIX. yüzyıl İzmirli azınlıklar için aşırı özgürlük yüzyılı oldu;bu durum yabancılar için kenti hoş bir ta¬ til yöresi kılıyordu.Orada hissedilen kadın özgürlüğü ya¬ bancı gezginleri şaşırtıyordu,Fransız ve İtalyan kadınla- rınınkindaıa çok daha ileriydi.Bu bakımdan İzmir'deki Hü~ manizma Avrupa'dakini aşmaktaydı;böylece,kent,Hümanizma ölçüsünde toplumsal değerlerin ışıdığı bir kültür merke¬ zine dönüşmüştüÖzgürlük kentin tarihsel uygarlığı¬ nın kaçınılmaz ve zorunlu nedeni olmuştu;öte yandan,kent, Asya Özgürlüğünün de Avrupa kadın özgürlüğünün de bir is¬ kelesi olmaya layıktır... Sekizinci bölüm;burada tarih sırasına göre Hıristi¬ yan azınlıklardaki tüm dini törenler,kent sosyal sınıfla¬ rının resmi törenleri ve eğlenceleri incelenmekte,her fır-satta,yaşanılan mutsuzlukları ya da mutlulukları eleş¬ tirecek ya da hayranlık belirtecek `bir biçimde bir ta~ kim sonuçlar çıkarmaya çalışılmaktadır;bu uzun süreç i- çinde yapılan sanatsal ve edebi faaliyetlerin evrimi de incelenmektedir: Sosyal faaliyetler;XVII.yüzyılda İzmir*li azınlık¬ ların dinsel geleneklerini korumakta oldukları görünü¬ yor; dinsel bayramlar başka yörelere göre İzmir'da çok daha ateşli bir şekilde kutlanmaktaydı.Hıristiyan azın¬ lıklar hiç bir zaman inanç özgürlüğünden yoksun bırakıl¬ mamışlardı...Resmi törenler daima önemlerini korumuşlardı; etnografik değerler taşımaktaydılar ve herkesin yaşamına değgin sayısız boyutlarda renk ve şekillerle resmedilmek¬ teydiler: akşam yemekleri »balolar,ziyaretler,vs...XVII. yüzyılda başlıca eğlence biçimleri avcılık,gezinti,akşam J;<- yemekleri,vb.Kentin sakinlerine sunduğu iklim,doğa,bolluk, zenginlik ve ender yeri,oradaki özgürlük,herşey hayalgücü- nün yaratıcılığına elverişliydi:'Avrupada daha iyi eğleni- lebilecek hemen hemen hiçbir yer yoktu1;kent»sakinlerine tam bir gönül huzuru içinde gezinme fırsatı veriyordu; (îfiatil evi,vb.)her tür eğlence olanaklarına sahip Avrupa lıların kabareleri vardı,Avrupa yaşamının yansıdığı balor karnaval gibi şahane eğlenceler düzenliyorlardı;'yaşamın güllerini dermeyi1 çok iyi biliyorlardı...Türkler bir ev¬ lilik vesilesiyle,dini bayramlarda,Ramazan bayramında eğ¬ leniyorlardı, 'Değirmen1 yerinde oynanan ve 'Cirit'denilen b.ir eğlenceleri de vardı...XIX.yüzyılda kent sayısız eğ¬ lencelere tanıktır,bayram kutlamalarına,İzmirlilerin din¬ lenmelerine ayrılan Gazino,Soylular Odası,cafe-konserler, vb.,görülmektedir;orada gezintiler.,başka yerlere göre çokdaha güzeldi.Yüzyılın sonlarına doğru Avrupalıların zi¬ yaret ve karnaval yeri olan tatil evleri vardı...Yüzyı¬ lın başlangıcında Lövantenlerin yaşamında derin bir İn¬ giliz etkisi kendini hissettirir:Buca ya da Bornova'da 'Garden Partyfler verilir..XX.yüzyılın başlarında,sine¬ malar kente yeni bir renk getirir ve en sık uğranılan dinlence yerleri olurlar. Sanatsal ve_edebi faaliyetler;Türk evlilik tören¬ leri sırasında törenin en önemli bölümünü konserler o~ -luştururdu...Avrupalılar konserlerini Rum Gazinosu,Av¬ rupalıların Gazinosu,Lövanten Odası,Gafe-konser,İzmir Bahçesi gibi yerlerde verirlerdi...İzmir basını bu tür konserlere ait ilanlarverirdi.XIX.yüzyılda Avrupa müzi¬ ği Harem'e varıncaya dek etkisini göstermişti,İtalyan müziği her yanı sarmıştı... Tiyatro;İzmir*da ilk tiyatro gösterileri XVII. yüzyılda yabancı Diplomatlarca verildi;Türkler bu gös¬ terilere büyük ilgi duydular;Avrupai anlamda ilk tiyat¬ ro faaliyetleri Avrupa Konsolosluklarında,özellikle de Fransız ve İtalyan Konsolosluklarında gerçekleştirildi.. XIX.yüzyılda Buca'da tiyatro faaliyetleri pek yoğundu.. İzmirlilerin `tiyatro merakı-ve zevki daha XVIII.yüzyıl¬ da uyanmıştı...XIX.yüzyılda İzmir'e yabancı tiyatro ' trupları akın akın gelmeye başladılar..1839'dan itiba¬ ren İzmir'de tiyatro haftaları düzenlenmekteydi ve bu haftalar süresince Ruy Blas,Othello,La Traviata,Paust, vb. dev yapıtlar oynanırdı.XIX.yüzyılin son çeyreği bu tür faaliyetler bakımından iyiden iyiye zengindi;bu ba¬ kımdan kent yerel basında büyük yankı uyandırdı,Avrupa*da sesini duyurdu...İzmir'i bir sanat ve kültür kenti yapan»herşeyden önce onun XIX.yüzyılda doruk noktasına erişmiş olan tiyatro yaşamıdır...Türkler için Karagöz'ün evlilik törenlerinde başlı başına bir yeri vardı..,> Edebiyat: XVIII.yüzyılda Hıristiyan İzmirliler başta Fransız Edebiyatı,İtalyan Edebiyatı ve İngiliz Edebiyatı olmak üzere Avrupa Edebiyatıyla besleniyor¬ lardı...Bu yüzyıl boyunca görsel sanatlar planında sı¬ nırlanmış olan edebi yaşam İzmirde yabancı basının/önce¬ likle Fransız basınının kurulmasıyla gelişti...Kent XIX. yüzyılda kültür yapılarıyla donatılmıştı:Edebiyat Odası, Kütüphaneler,vs...Bu yüzyıl boyunca kente yabancı yazar¬ lar geldi,edebi konferanslar verdijbu konferanslara yal¬ nız elit tabakadan kimseler değil,Halktan da katılanlar oluyordu...Antik dönemin sanatsal ve edebi büyüklüğüne susamış olan İzmirli,Gelisme yolunda,Edebiyat ve Sanatta çok iyi işlenmiş olan Hümanizma ve uygarlık yolunda,ara sıra yavaşladıysa da,gerilemedi... Resim X Sergi iXVII.yüzyılda,yabancı ^onsolosluk- larca düzenlenen resmi törenler sırasında bir takım tab~ l olar yaptırmak adettendi;XIX.yüzyılda kent.Jte resim ser¬ gileri açılıyordu;diş ülkelerden kente yetenekli ressam¬ lar geliyordu ve İzmirli Amatörler bunlardan çok yararla` nıyorlardıjbir 'zihin işi1 olan resim azınlıklarca çok iyi anlaşılmıştı;ama,Müslüman kesim resmi yatsıdığı için îristiyan kesimden ayrıldı;ancak 1839'dan itibaren resme ilgi duydu;Avrupai anlamda resim,yavaş yavaş İzmirli Türk¬ lerin dünya görüşlerinin değişmesine katkıda bulundu,ve,Doğu'nun 'Değişmez'inin yerini az ya da çok Batı'nın 'Değişken'i aldı... Kentte Halı ya.da Mücevherat sergileri düzenle¬ mek de adettendi.... Spor faaliyetleritXVII.yüzyıl,İzmirde,en çok uy¬ gulanan av faaliyetiyle tanınır;av,XIX.yüzyıl sonuna de~ ğin ateşli biçimde yapılagelir;Atçılık,İzmirlilerin çok değer verdiği diğer bir faaliyettir,özellikle Türkler ve Ermeniler'ce yapılan bir spordur;koşular,XIX.yüzyıl¬ da İzmir halkına mal olmuş bir eğlence türüdür;Atletizm İzmir'de XIX.yüzyılda gelişti... Ticari faaliyetler; XVTI.yüzyılda İzmir'de tica¬ ret her ulustan tüccarlar tarafından yapılırdı:Frenk- ler,Fransızlar,İngilizler »Hollandalılar »Ermeniler Arap¬ lar, Acemler, vs.Levant1 in antreposu olan kente Doğu'nun tüm ülkelerinden yük kervanları gelir,yüklerini Avrupa' dan gelen nakliye gemilerine aktarırdı.XVII.yüzyılda kent tüm Osmanlı Türkiye'sinin en zengin Mağaza*sı hali¬ ne gelmişti;gemi azıda olan ticaretten büyük payı İngi¬ liz ticâreti alıyordu;Fransız ticareti neredeyse ona denkti;İzmirli Museviler ise aracı olarak her tür tica¬ ri faaliyetin merkezindeydiler...XVIII«yüzyılda ticaret hala Musevilerin aracılığıyla yapılmaktaydı...Yüzyılın sonlarına doğru Sanayileşen Avrupa,giderek artan miktar¬ da malı İzmir limanına indirmekteydi;bu dönem,Avrupa sa¬ nayiinin İzmir zeneatlarını,İmparatorlu§unkileri,hatta Doğu'nunkileri bunalttığı,silip süpürdüğü bir dönem ol¬ du..XIX. yüzyılda kent,açılan bir ticaret merkezi olarak görünür:yeni rıhtımların ve demiryollarının yapımı,vb..Dokuzuncu bölüm*burada,tüm devirlerin tatil yöre¬ lerinin uçup giden görüntülerinin yansıdığı tablolar su¬ nulmaktadır ve bu yörelerin ^sakinlerinejhi-ristiyan zi~ yaretçilerine sundukları nimetlerle özellikleri belir¬ tilmektedir...: yüzyıllar b'oyunca yerli ve yabancı kül` türlerden belirgin izler bırakmış olan bazı kent yöre¬ leri bilinmeyen bir tarihte»yabancılara sundukları ni¬ metler sayesinde,tatil yöresi olma özelliklerini ve li¬ yakatini almışlardı.Bunlar,her konsolosun tatil evinin bulunduğu Seydiköy,Avrupalı tüccarların Hollanda tarzın` da inşa ettirdikleri tatil evlerinin bulunduğu Bornova, Buca,Frenklerin şahane bağ evlerinin bulunduğu Kokluca1 ydı...Bu yerlerinsan ruhunun, zihninin ve bedeninin huzur, sessizlik ve esenlik bulduğu `birsr sığınaktı... Onuncu bölüm:bu bölümde kentin fizyonomisini gide¬ rek değiştiren bazı yenilikçi faaliyetler incelenmekte, bu faaliyetler vs failleri arasında türlü ilişkiler kur¬ maya çalışılmaktadır,..:yeryüzünde »geçmişinde sayısız badireler atlatmış,sonra da kendini yeniden onarmış çok az kent vardır.İzmir bunlardan en özel olanıdır.İzmirli¬ ler yenilikçi ruhlarını çağlar boyu ve her rejimde koru¬ muşlardır...XIX.yüzyılın başından itibaran,kent fizyono¬ misinin değişiminde avrupa etkisi hissedilmeye başlar: mimari,kentçilik,vb....Kent fizyonomisini değiştiren bü¬ yük yenilik X2X.yüzyıl ortalarında gerçekleşti'demiryol¬ larının yapımı(23 Ekim 1858)..,1922'de yıkımından sonra kentin yeniden kurulması için Kemalist hükümetlerin gös¬ terdikleri çaba eskilerden daha az takdire değer değil¬ dir; çağdaş uygarlığa ayak uydurmaya kararlı Türk Hüküme`ti 1924fte kentte 'Örnek' köyler yaratma girişiminde bulundu.Bir diğer dikkate değer yenilik Fuar'in açılı- şı(1934) oldu...Sonuç olarak diyebiliriz ki,beter,xin- san yapıtlarının yıkımı değil', ama,ur e t iç i bilincin,ha- yalgücünün,yaratıcı Ruhun yıkımıdır ^.... Onbirinci bölüm:burada,yabancı gezginlerin,özel likle Fransız gezginlerin izlenimleri arasından İzmir¬ lilerin ideali, `belirlenmeye çalışılıyor..:yabancı gez¬ ginlerde alabildiğine ziyaret edilen kent,onlar ayrı¬ lırken daima hüzünlenmelerine neden olmuştur.'ilkel özgürlük havasıyla1,iklimiyle,içlerinde insanın sağ¬ lığına kavuştuğu,kendini daha yakından tanıdığı sığı¬ naklarıyla bu kent,duyarlı insanları kendinden geçire- biliyordu...İzmirlinin ideali İzmiri 'Doğu'nun İncisi*, kendisini terk etmekten hüzün duyulan ve tekrar oraya gelmek ve yerleşmek arzusunun duyulduğu bir kent yap¬ maktan başka bir şey olmadı,olmamalı da l... Sonuç; `bu 'kozmopolit' kent dört yüzyıl boyunca iki görünüm sundu:Avrupalı yüzü,Asyalı yüzü.Gerçek kim- -1iğine ancak 1922'de kurtuluşunun ertesinde kesin ola- _. rak kavuşacak.Kemalist yenilikler sayesinde tam.bir Türk kenti olacak.İzmir,'Açılan' ya da 'Gelişen* bir kent görünümünü sunmaktan hiç geri kalmadı...XIX.yüzyıl ortalarına kadar o 'müthiş' bitki örtüsünü korudu..Kent çevresi 'Güzelliğin' ve 'bereketin' örneğini oluşturmayı XIX.yüzyıl sonuna kadar sürdürdü....Kent 1922 yılına ka¬ dar Türk uygarlığından çok Avrupa uygarlığına yakın oldu. Çağımızdan çok önceleri ve çağımız boyunca,uyum,anlayış, harig y ?} z gürlük, mutluluk, vs.' nin hüküm sürdüğü ' b iri e ş ik Cumhuriyet' çağını yasaya geldi...XIX.yüzyıl sonuna değin.'güzel `bir iklimi vardı:'yumuşak1 ve 'büyüleyici1; ve, iklimi ile kent sakinlerinin karakterleri iyiden iyiye benziyordu...Kent,dörtyüz yıl boyunca genellikle iyi bir yönetime tanık oldu:Bab-ı Alî' oraya sık sık yetenekli ve onurlu yöneticiler atamaktaydı...Orada kentçilik Avrupa¬ lıların katkılarıyla gelişti...Nüfus gelişmesi tüm alan¬ ları kokuşturan bir gerileme gibi görünüyordu...Avrupa` lılar,özellikle Fransız ve İngilizler Hıristiyan İzmirli¬ ler üzerinde dikkate değer ve sürekli bir etkide bulundu¬ lar: İngilizler onlara 'uygulama zih&iyeti'ni,Fransızlar da 'Gelişme zihniyeti'ni aşılamaktaydılar...İzmirliler, merakla gözlenen erdemlerle donanmışlardı:barışçılık,mi¬ safirperverlik, özellikle de laik anlayışla...Onlar Asya'da laik kültür'ün öncüleri olmayı hak ediyorlardı...İzmir'in Avrupa dillerinde yayın yapan basını,özellikle Fransızca olanı,İzmirlilerin kültürel evrimine büyük çapta katkıda bulundu;azar azar 'değişmezlik1 zihniyetini sarstı ve ' Gelişme' zihniyetini yerleştirdi.Büyük Fransız Devrimi' nin getirdiği fikirleri kafalara yerleştirdi,kentin her alanda hümanistleşmesini hızlandırdı.-..Kentin karmaşık ~~ toplumu,dört yüzyıl boyunca,halk eğitiminde zengin bir deneyim edindi.Kentteki Avrupalı koloniler çocuklarının geleneklerini güven altına almayı bildiler...Kent,Hıris¬ tiyan dünyası için her zaman bir özgürlük kenti oldu;böy- lece de,Avrupalılar için Asya özgürlüğünün bir iskelesi oldu...Eğlenceler bakımındansa,İzmir'e benzeyen ve daha iyi eğlenebilen bir Avrupa kenti belki de yoktu.Avrupai anlamda Tiyatro faaliyetleri XVIII.yüzyılın başlarında gerçekleşti.İzmirlilerin tiyatro merakı ve zevki hep can-lı--kaldı.Tiyatro faaliyetleri XIX.yüzyılda yoğun bir şekilde gerçekleşti.XIX.yüzyılın sonlarında İzmirli- s ler Edebiyat ve Sanat bilinciyle iyice donanmıştı,..' Besim,Hr.ristiyan azınlıklarca çok iyi anlaşılmıştı, ama Müslüman dünyası onu günah saydığı için Hıristi¬ yan dünyasından ay r ildi. Avrupai anlamda resim Hı.risti- yanların 'Dünya Görüşü'nün değişmesini oldukça katkı¬ da bulundu,ve daha sonra,İzmirli Türkler üzerinde et¬ ki yaptı...Fransız gezginlerin kentin kültürel,sanat¬ sal,bilimsel,vb. evrimine katkıları büyük oldu...- İzmirlinin ideali İzmir'i 'Şark'ın İncisi' yap¬ maktan başka bir şey olmadı,bugünden sonra da bu ola¬ caktır...

Grâce a ce recueil de recherche,on aural'occa- sion de penetrer dans la vie d'environ quatre siecles de la ville. Etudiant la vie artistique,lltteraire,çultürelle et sociale de la ville dflzmir,nous avons tâche de davoi- ler,autant que possible,la condition de 1'h.omme Smyrni - öte,et egalement la condition huınaine »Hous avons vise â mettre l'accent sur l'importance et le röle de la langue française dans la vie culturelle,artistique,sociale,ete., â fournir aux interesses l'occasion de mediter sur le 'quo vadis1 de l'un deş atomes de nötre civilisation qu* est la ville d'Izmir,a rendre tous conscients de l'irapor- tance majeure du facteur culturel et deş tendances libe- ratrices dans l'evolution de İfHuraanite,k eclairer peu ou prou leş cötes sombres de cette vie,ete. L'etude de la vie de la ville d'lzmir offrira,cro- yons-nous,au lecteur un double int^rât:il aura la chance de decouyrir un Orient cosmopolite,de confronter leş deux Civilisations:LfÖrient et L'0ccident,et d'aller ainsi â üne synth.ese de l'âme humaine...Ce recueil est compose de onze parties gu'on peut resumer ainsi: ' ' / I'dre Partie; on y of f re üne brıbe de l 'Mstpire de la ville,ou se laissent remarquer leş traces de la 'Gran - deur de lfepoq.ue antigue' â laq.uelle la ville etait parve- nue et q.ui etait caracterisee pa^ leş Soiences,les Arts, la Philantkropie et la Civilisation.On y çite aussi cer- tains surnoms dont la ville fut appelee et leş raisons gui rendaient la ville digne d'âtre appelee par ces voca`bles significatifs-iville de `bonne ^compagnie1, 'autre Paris1, fle petit Pera', 'centre du luze asia±iq.üe. *, 'Perle d'Orient ',.Splendide reine de l'Asie-Mineuref,'Fleur du Levant1,'ville deş onfbres1, 'çite de Progres1,etc. II e Partie;On y expose la physionomie claangeante de la ville â travers leş anneesrau XVII e siecle,elle est la ville la plus cele`bre de tout le Levant,elle donne l'as- pect d'un Orient apaise,souriant, gracieuz. Au XVIII e si - ecle,elle est üne ville riche et puissante,une grande et florissante çite,elle ressem`ble â Amsterdam ou â Bordeauz.// Elle offre leş ressources d'üne grande ville europeenne,elle est le se;jo«r le plus- agreatle grâce â son cliınat,â sa vege- tation et â la liberte dont on y jouit.Lâ se.developpe l'O- rient avec ses pompes,ses magnificences et ses formes pitto- resq.ues.Blle presente un double aspectiaspect oriental,as-pect occidental.Elle est humanisee,il nfexiste plus la d'in-» tolerance apre.La ville tend şans cesse â devenir üne oitâ de Progresfune magnifique v?.lle libre,elle ne mangue pas en- core de cb.arme,les nouveaux quais lui donnent un cachet tout â fait europeeıı.(XIX e siecle).Au XX e siecle,elle donne l1 aspect d'une çite deş roses,des tapis somptueuz.Tout y est grâce jusqu'â la destruction de la ville pendant son evacu- ation par leş arme'es grecq.ues(l922). On. -y etudie le climat de la-ville, le rapport entre son climat et le caractere deş Smyrniotes:douceur,moderation, charme,etc.,1'evolution climatologiq.ue et ses effets sur leş caracteres lıumains,les catastrophes q.ue la ville a eprouvees et leş comportements deş Smyrniotes vis-â-vis de ces vicissi- tudes hantives,l'administration de la ville et le r61e deş Smyrniotes,ete.:il y regnait un climat tempere,douz,beau;l'ete brûlant,mais tempere par le vent 'Imbad'.la `beautâ du climat semblait influer sur leş caracteres deş Smyrniotes:mollesse, - tolerance,jovialite;indifference,apathie;aussi etait-il l'üne deş causes de l'immigration successive dans la ville jvers la fin du XIX e siecle,le climat commence â se deteriorertdevas- tation deş arbustes couvrant leş montagnes 4ss environs. La ville qui a âprouve maintes vicissitudes durant sa longue histoire a su remedier cha^ue fois â ses plaies,se renouveler. Leş Smyrniotes doivent juger du şort de la ville,car ce sont eux q.ui souffrent de ces vicissitudes...La ville est menaceepar de gpsves.praTalemes^ seculaires q.ux attendent encore leurs.. soltttions:amenagement hasardeuz de son territoire,accroisse- ment ezcessif de la population dû â l'immigration interıie,de- secLtâlibre âoologiq.ue,etc. __ La ville eut,en general, deş dirigeants sevâres,judi- ciett3c,talentietıs:,plus tolerants envers leş Smyrniotes ciıre- tiens.Les Smyrniotes etaient plus actifs auprâs de la Porte dans la deposition deş dirigeants(XVII e s.).Au XVTII e s., le pouvoir public s'exerce mieuuc sur la Porte.Au XIX e s., - la Porte etait soigneuse d'envoyer â-la-ville deş gou-verneurs^ : - Men âclaires et honnâtes. III e Partieşon y offre leş aspects evoluants deş vil- lages d'importance Mstorique,etc.Les villages,tels q.ue Bour- na`bats,Boudja,SeTdikeui,etc.,furent,pour leş Gh.retienâ riches, deş lieux de sejour/divertisseraent. IY e Partie;on y çite leş monuments et âdifices prin- cipauz selon leur importance historiq.ue et caracteristigjue: le Bezestein,les TDazarsrles khans,les T3ains,etc.Les monuments turo ş etaient d'üne construction mediocre.Leş q.uartiers etaient, en general,propres et aeresjle q_uartier deş Francs etait le plus teau de la ville,ses maisons mieuz Mties qu'ailleurs,a- vec deş galeries,ayant vue sur mer,etc.}la rue deş Roses e- tait d'une teaute charmantejle ojuartier Türe garda son origi- nalite` primitiTe jusq.u'au milieu du XIX e s.,ete. V e Partieton y offre deş aperçus temporaires deş rues et deş maisons,on y etablit deş rapports entre leş styles ar-cjıitecturaux,apporte deş critiques sur llUr`banisme,etc.:lesrues de la Tİlle âtaient tres etroites,mal aligneesjdes 1839, l'influence de l'Urbanisme europeen se fait sentir dans la ville.Les maisons turques aommencent â perdare leur physiono- mie originale deş le de`b.du XIX e s.jle go-fit europeen emrahit l'Orient. Jusgue lâ;les facteurs moratuc et leş facteurs natu- rels s'exerçaient egalement sur l'arohiteoture...Le Barem nf est plus pour la population Turque q.u'un souvenir amer q^ui e- Teille en nous le cas de l'esprit eronna:Regime olaustral cfui assûğeüâssait la moitie du monde musulman et q_ui empâchait tout ce monde de se mettre definitivement en voie de frogres, de s'humaniser â l'instar de L'Europe. ¥1 e Partie;est reservee â l'elrude de l'evolution eoo- logiq.ıae de la province d1 izmir:leş nourritures terrestres et leş nourritures de la mer,etc.:la terre etait le modele rare de la `beaute et de la fertilite.la mer fournissait de `bön pois- sonjla viticulture etait developpee par leş Capucinsjl'abon - dance et la q.ualite deş gitiers etaient dignes d'admiration et d'eloges^XVII e s.) »Leş provisiona_de toute espece. abon4. daient â Smyrnejla terre et la mer e`taient deux souroes abon- dantesjpeu â peu on reconnaît le tarissement de oes sources. (XIX e s.).De nos jours,il est inevitable de parer leş esprits deş connaissances de l'ecologie pour rendre â la ville sa grâce d'autrefois...la prof önde experience agronomiq.ue deş Turos s1 etait mise,par leş recits deş voyageurs,au service deş Euro- peens. 711 e Partie;on y âtudie l'atat et l'evolution demogra- ph.iq.ue de la villetcategories sociales,leurs caracteristiques et leur façon d'ha'billement.leurs etats socio-economigues.leursvaleurs morales,leurs etats intellectuelstles comportements deş Smyrniotes vis-â-vis de l'instruction,des Boiences,l'evo-. lution de l'instruction enez oh.aq.ue colonie smyrniote, la presse smyrniote en langues âtrangeres/française, -son röle histo-t rique dans l'humanisation,les langues cju'on y parlait autre- fois,la li`berte q_ui y regnait,...5 la structure sociale de la ville affrait un aspect cosmopolite:Turcs,Grecs,Arme'niens, Ju- ifs,Francs,Europeens,etc.yla façon de s'haMller â, la Turgue agissait definitivement sur leş hommes de toutes nations,!1 habillement -deş femmes chrâiiennes refletaient la proşperite de leur catsgorie sociale,elles avaient toutes leş qualite's ezterieures de la liberte dont elles jouissaient,elles etaient dotees d'une rare ingeniosite dans l'art de se coiffer;les Le- %*. vantins s'haTaillalent a la maniere europeennejla ville etait le 'Paradis' deş emigres/expuises de toute provenance grâce â la paix et â. la securite qui y regnaient jl'accroissement demographiq.ue etait continu en raison de l'existence deş gou- Ternements stables et de l'ootroi deş droits diacq.uisition deş `bien-sföndâ aux âtrangersşL'etat socio-economique deş ca- tâgories socialessles Ara`bassadeurs et leş Consuls y vivaient en Princeçils avaient deş maisons de plaisancefles commerçants de Smyrne ş- âtaiönt `bien plus heureux q.u'ailleurs,ils jouis*- saient de tous leş agrements du pays.Les Europeens y exer - çaient üne notable influence;les Français tenaient üne plaoe considera`ble,ils propagerent l'esprit de Progresjles Anglais se rendirent maîtres deş esprits grâce â leurs eta`blissements` permanentsjtransformerent leş hommesselon leur~`civilisa- tionşles Allemands arriverent finalement â üne forte, po- / sition.Les.valeurs socialessl'effet reciprogue deş moeurs s'exerça sur leş caracteres^la douceur,l'ama'bilite,la mo- destie,la tol4rance,l'hospitalitâ,le pacifisme,eto. âtaient leş vertus de toutes leş categories socialesjles Smyrniote& mâritent d'âtre precurseurs de la çultüre la£que dans l'Asie- Mineure,le laiîcisme j etait beaucoup plus avant d'Stre un deş apports de la grande Eevolution française(l789);la tole- rance deş Smyrniotes turcs envers leş minorites et les^Euro- peens s'y fit toujours sentir,leur humanite etait sujet d'ad- mirationpo/r.îes Buropeens?'simplicite1 et 'douceur' deş moeurs deş Smyrniotes rendaient ces populations superieures aux Europeensjles moeurs furent envahies dâs le deb.du XIX e s. par deş haMtudes et deş goûts europ^ens.Etat intellectu- el deş Smyrniotesslnstruction.-les mouvements intellectuels eclates en Europe faisaient aussitot ?c3ıo â Smyrnejles Smyrni¬ otes d'Origine europeenne jouaient le röle de la force locomo- tive dans l'epanouissement de la çulture. europeenne5la presse.*N smyrniote âtrangere,particulierement française,fut un/.des-fac- teurs de l'essor culturel dans la villef cependsnt leş Sıayrni- otes Türes resterent ou furent tenus loin de toutes reminis« cences intellectuelles jusq.u'â la fin du XIX e s.ils etaient captifs de l'idee de ' staMlite', leur malaise le plus destruc- tif n'etait q_ue leur insoucianoe 6u insensitilite calquee dans leurs âmes;ils n'avaient vâcu ni connu l'Age de la Eaison,leSiâcle deş rLumieresjEtrangers ou kostiles â tout ckangement, ils n'eurent jamais la oonscience de critic^uer leş institu- tions}et on en evitait,du moins,sous pretexte du 'salut 'de la religion et de l'Etat',.,11 ezistait dans la ville,jus- qu'au de`b.du XIX e s.,d'un câte l'esprit deş masses,et l'es- prit d'individualisme de l'autre...Leş Turcs n'ont pu oon - naâtre longtemps la force ineluctable de l'âducation et de l!enseignement,l'instruction etait inepte et abrutissante chez eux,c-4-d.,elle deteriorait l'intelligenoe 'püre'...' Au XVII e s.`,1e monde chretien avait dans la ville deş ecoles deş garçons et deş ecoles deş filles q.ui recevaient leş en- fants de toutes nationalites.l'an de 1774 fu`t la date da sco- larisation pour le monde ch.retien,suscit£ alors par deş idees rsvolutionnaires:'assurer l'avenir deş enfants'...Leur enseig- nement et leur education etaient,au XIX e s.,en `bonne voie: leş methodes d'enseiğnement et leş programmes dfetüde visaient generalement â produire deş hommes nouvea^2x,perInettaient la connaissance de toutes leş sciences 3rumaines,des langues euro-. peennesles minorites etaient motivees pour l'instruction pu- bliques,ils reconnaissaient bien le röle cİTilisateur du sys` teme d'enseiğnement rationneljles Turcs ne connaissaient pas enoore(en 187.) l'âducation et l'enseignement rationnels,le monde Turo n1a pu râaliser le projet de reforme pour leş e- coles primaires,on ne rencontrait nulle part trace d'etablis- sements gui repondissent auz exigences leş plus modestesjl'e- cole moyenne ou rucnediâ etait alors mieux organiseron y en-seignait leş langues arabe,persane,mais leş langues europe- ennes âtaient excüıues du programme,les livres scolaires man- guaient;l'enseignement superieur etait abrutissant jen bref,. jusqu'â la fin du XIX e s.,le monde tura- y etait loin de la pleine disposition deş droits d'Hnstructionjmeme au deb.du XX e s.,leur enseignement y âtait aux mains deş hodjas q.ui consideraient la scienoe comme un pâcfeâ contre l'Esprit.Or, S6 leş minorites consacrerent,en pleine li`berte et avec achar- neraent,dans la lutte.de scolarisation â tous leş niveaıooc. La jeunes.se grecq.ue s'instruisait,des le de`b»du XVII e s.,aux raains deş Peres ot Soeurs oln?etiens,ils frequentaient tcmtes leş ecoles deş Europeensjle monde grec a su assurer l'avenir par l'education deş enfantsjchez eux,l'enseignement s'ezerçait au sens moderne(XIX e s.),leş programmes d'etudes et leş methodes d'enseignement etaient `bien estimes,â la pro- pagation de l'instruction publiq.ue contribuaient deş musees, deş imprimeries,des- biblioth.e<jHe3,etc. jce monde aırait d'ail- leurs deş etablissements sociauxjetc...Leş Armeniens apparurent sur la scene de la vie intelleotuelle vers le milieu du XIX e s.jusque-lâ,les enfants de famille freguentaient certaines ecoles cîıretiennes;eux aussi influencâs par leş reformes de 1739>ils enoouragârent leş Lettres,ch.ac[ue commune oû ils ha- bitaient possedait deş ecoles primaires,ils appreciaient üne education bien entendue....Leş Juifs montrerent deş tendances â l'instruction et au progres deş la 2e moitie du XIX es. L'Alliance Israelite joua un rSle considerable dans leur evo-lution intelleotuelle *...La colonie anglaise,qui fonda â. Smyrne deş le XVI es, deş etablissements permanents de-. '. / vinir peu â peu maître deş esprits,fit penetrer. dans toutes leş classes de la sdciete smyraiote sa langue,ses b.abitudes,sa civilisation.L.îazşlosion çul türelle deş Anglais eut lieu â Smyrne â. partir de la 2'e moitie du XIX e s.Ils se decidârent soıadain â satisfaire aux exigences to-ujotırs croissantes de la jeunesse smyrniotesscolarisation detmta, plusieurs ecoles se fonderent sucoessivement et donnerent â, la jeunesse smyrniote üne `e duc at i on vraiment britanniq.ue, l'enseignement deş langues Tİvantes y etai^tr.'. d'une rare per- fection,ces ecoles impliguerent insensilDlemeııt auz enfants l'esprit serieuz et pratiq_ue deş Anglais :Bourna`bat English Colleg,English. Commercial School en etaient leş plus renom- neesjl'enseignement y emtrassait toutes leş diverses brancb.es d'etudes elementaires,etc...La Colonie allemande fieurit au. milieu du XIX e s.,leş ministres ââ :llâglise se firent maîtres d'ecole,enseignerent l'allemand aux enfants de la villedes la 2'e inoitie du siecle,grand nombre d'enfants de toutes na~ ~` 'tions freguenterent l'insiitution d'âducation allemandej,.q.ui. _. donnait üne educat-i-cn parfaitejils ont su satisfaire: auz ne- cessites de l'âducation moderne,se firent propagateurs de la scienoe et de la oivilisation allemandesjezercerent üne influ- ence salutaire sur leş âcoles et leş communautes chretiennes de la Tİlle...La oolonie italienne ezerça dans la deuziSme moitie du XIX e s. üne influence intellectuelle sur leş esprits grâce a l^ecole nationale italienne de SmyrnejL'Institut d'O-rient dtait le plus renomme....La colonie 'française:il etait â Smyrne,depuis 1535?deş etablissements françaisjdes lora se sentit l'influenoe deş idees et deş moeurs françaises5la co- lonie s'empara deş ecoles çû leş missionnaires arriverent sous. l'autorisation de l'eglise française,ceux-ci s'y remuerent tant et si Men. q.ue leur influence f rançaise devint regle d' Etat.Des le de`b.du XVII e s.,1'activitâ deş Peres et deş Soeurs fut grande..l'an 1854 fut la date du nouveau regain de la pene- tration française q.ui dura jusqufâ la fin du XIX e s.jle deve- - loppement deş oeuvres-11 enseignement ou-non- va se poursu-iırre q.uantitativement et â un rythme aocelerejl'education française etait â desİEer,elle englo`bait leş deux sexes,au milieu du XIX e s. la methode et le programme d'etudes etaient calq_ues sur le noureau systeme adoptâ dans leş ecoles secondaires françaises.. Paraıi toutes leş ecoles françaises fondâes â Smyrne,ce fut le College de Propagande q.ui ezerça durant 4 siecles üne influence profönde sur leş esprits deş Smyrniotes.. Sciences:!'ideal deş Smyrniotes gisait dans cette rea- <. lite Mstorique tatteindre le plus haut degre de la perfection - humaine q.ui se resume en deuz motstla Civilisation et la Phi- lanthropie...Leş Smyrniotes ont fait tan& de sacrifices au developpement deş Sciences 6$ deş Arts... Presse:il y avait â Smyrne,dâjâ au XVII e s.,üne impri- merie aui imprimait grand nombre de livres en langues europe- ennes...les premiers journaux rediges et publies â Smyrne furent en langue française(1824),1a presse smyrniote en lan-gue française Stait considerable au XIX e s.,elle mettait la ville au rang deş grandes villes de culture europeennes,son s rSle civilisateur est indenia`ble,.elle lutta contre tout `bar- ' `bar isme, de spot isme ou chauvinisme.,1'activite' et l'ardeur deş Smyrniotes â lire etaient admirables *... leş langues parlâes:presq.ue toutes leş langues eu- ropeennes s'y parlaient depuis le XVII e siâcle,mais elles n'âtaient q.ue deş dialectes ou deş langues provincialesjles langues deş Eayas:le persan,!'ara`be,lfArmenien,le Greo s'y parlaient egalement.Parmi leş langues europeennes,le Prançais et l'Italien âtaient dominantes au XIX es. Liberte:au XVII e s.,regnait â Smyrne un cliraat de li`berte,ir»3ompara`ble â ce`ux qu± regnaient dans d'autres villes de l'Empire et mâme dans `beaucoup de villes europeennesjde ce climat de liberte jouissaient şans doute kes minorites Srayr- niotes ou leş Europeensjce climat suscitait chez leş voya- geurs etrangers le plus dfadmiration.Au XVIII e s.,ce climat leur âtait beaucoup plus favorable,ils etaient leş plus chan- ceus: de-toutes leş villes et de toutes leş epoq.ues.}. Ce^climat seınblait dâpendre avant ^tout du caractere 'dous* et 'humain' des^Turcş.Le XIX e s. fut,pour.les minoritâs snıyrniotes,le siScle d'eztrâme liberte,ceci faisait de la ville le sejour le plus agreable pour leş etrangers,ete...la liberte feminine q.ui s'y sentait etonnait leş voyageurs etrangers,elle depas- sait celle dont jouissaient leş Prançaises ou leş Italiennes.. De ce point de vue,l'b.umanisme smyrniote depassait celui del'Buropejainsijla ville etait devenue aussi un centre de..* çultüre oû rayonnaient certaines valeurs sociales â l'ins- tar de l'Humanite'...la liberte fut la cause artdtraire 'et necessaire de la civilite iûstorigue de la ville,elle fut dignejd'ailleurs^d'âtre l'eonelle de la lıberte asiatique, l'lchelle de la lıberte f eminine europeenne... 3££II e Partie; on y etudie ckronologiq.uement leş ca- remonies religieuses chez leş minorites clıretiennes,les ce- remonies officielles et leş dirertissements chez toutes leş -categories sociales, de la villej on tâche d'en -deduire,â toute occasion,des coııseçLuences faisant allusion tant au passe q_uf au prâsent de façon â critiguer ou â admirer leş malheurs ou leş `bonheurs eprouvesjon etudie egalenent l'evolution deş ac- tivites artistigues et litteraires pratiquees durant cette longue periode,eto.: Activites sociales:chez leş minorites' smyrniotes,les rites paraissent bien concerves au XVII e s.jles fâtes reli¬ gieuses ont toujours ete câlebrâes plus chaleureusement â Smyrne. q.u?ailleurs.les minorites.chretiennes n'avaient ja- mais âte priveee.de la literte de foi...les Ceremonies offi¬ cielles ont toujours garde leur importancejelles portaient deş valeurs etixnograpMc[ues,etc.,se peignaient deş couleurs et deş formes offrant deş dimensions multiples q.ui se rappor- taient â la vie de tout le mondesdîners,`bals,visites,etc. Au X7II e s,,leş principales façons de divertissements n'e- taient que deş parties de chasse,promenades,dîners,etc.le.. climat, la nature, l'abondance, la richesse et la position __ exceptionnelle qu1 off rait la ville â ses habitants de toute origiiıa^la liberte qui y regnait etaient tous en faveur de toute creation de l1 imagination: 'II n'y a guere en Europe oû l'on se divertisse mieux'jla ville permettait â ses habi tants de se promener en pleine serenitejles Eur ope ens, Men pourvus des moyens de divertissement (maisons de plaisance, etc. ) au XVTII e s.,avaient des cabarets, donnaientdes f§tes magni- fiques:bals,carnavals,oû se refletait plus que la vie europe- enne ; ils 'savaient `bien 'cueillir les roses de la vie1...,. _. Les Turcs se divertissaient a 1' occasion d'un mariage,des f§tes religieuses et pendant les jours de Ramazan, ils avaient aussi comme divertissement le jeu qui s'appelle ' Gir ida'( Cirit) et qui se jouait au 'Moulin'...Au XIX e s., la ville temoigne d' une multiplicity de fetes; on y vorfcde nouvelles constructions destinees â la celebration des fates et au repos des Smyrniotes: le casino, le cercle des nobles, le Cİub de Smyrne, cafes-concerts, etc..jles promenades y âtaient beaucoup plus belles qu'ailleurs. Yers la fin du siecle,les Europeens y avaient la saison des plaisirs qui etait le Lieu des visites et du carnaval...Au deb.du siecle,!' influence anglaise se fit sentir profondement dans la façon de vie des Levant ins s Gar den Party â Boudja ou â Bournabat,etc.Au deb.du XX e s., les cinâmas apporterent â la ville encore une couleur et furent les lieus de 'divertisse - ment les plus frequented. Aotivites artistiques et litteraires :Au cours des cere- Eonies nuptiales turques,le concert constituait la partie im-15 portante de la cerememle..les Europeens donnaient leurs con- serts dans leurs Casinos :Casino Grec, Casino Europeen,Cercle Levantin,cafes-concerts,îardin de Smyrne,etc.la presse sttyr-. niote donnait lieu â des annonces relatives â ces concerts. la musique europeenne pen?tra,au XIX e s., jusque meme dans le Harem, la musique italienne y hattit son plein... Theatre :les premieres representations y etaient don- nees,au XVII e s., par les missions diplomatiques etrangeresj les Turcs y porterent grand interetjles premieres activites theâtrales,au sens europeen,se realiserent chez les consulats europeens, notamment chez le consulat de Prance et chez le consulat d'ltalie...Au deh.du XIX e s.,â Boudja,se pratiquaient amplement les activites theâtrales..la curiosite et le gout des Smyrniotes pour le theatre s 'etaient eveillâs des le deh. du XVIII e siecle....Au XIX e s.,affluerent â Siayrne des troupes etrangeres...Des l839,s'organisaient â Smyrne des semaines the âtrales pendant lesquelles se jouaient des chefs-cUoeuvre, tels quesEuy Bias, Othello, la Traviata, Faust, e tele dernier quart du siecle fut pour la ville tellement riche en ces activites, et la ville fit ainsi grand ?cho dans la presse locale, se fit en tendre en Europe... Ce qui faisait d'Izmir une ville d'art,une ville de culture, c* e tait avant tout sa vie theâtrale arrivee â son apogee â la fin du XIX e s... Pour les Turcs,le Karagueuse ienait une place â part dans les ceremdnies nuptiales turques... Litterature:les Smyrniotes chretiens se nourrissaient, au XVIII e s.,de la litterature europeenne :française, italienne,16 anglaise,etc...la vie lit t era ire d'Izmir limitee durant ee siecle sur le plan des arts spectaculaires se deveioppa des la fondation de la presse en langue etrangeres/française- dfabord...la ville etait pgurvue,au XIX e s., des etablisse- ments eulturels: Cabinet litteraire,bibliotheques, etc...Tout le long du XIX e s.arriverent â Smyrne des Auteurs europeens et ils y donnerent des conferences litteraires auxquelles participaient non seulement les classes elites mais aussi * le Public. le public smyrniote,se sentant tou jours assoiffe de- sa grandeur artistique et litteraire- de-l'Antiquite,ne recula jamais, bien que ralenti quelque temps, en voie du Pro- gresjde 1 'humanisation et de la civilisation mieux travail- les et reveles dans l'Art et la litterature... Peinture X expositions :Au XVTI e s., il etait coutume de faire peindre quelques scenes des ceremonies officielles faites par les Consulats des pays etrangersjau XIX e s.,on donnait dans la ville des expositions de peinture jde l'e - tranger arrivaient des peintres talentueux dont les ama teurs smyrniates profitaient_beaucoup:la peinture, 'chose mentale1, y etait bien çonçue par les minorites,mais le monde musulman,1'ayant bannie,se distingua du monde Chretien, il y porta interât des l839la peinture prise au sens europeen, contribua peu â peu â la transformation de la vision du monde des Smyrniotes turcs,et,le 'constant' oriental se substiua peu ou prou par ' 1 * inconstant ' occidental... II etait egalement coutume df organiser dans la ville17 -des expositions de tapis et de broderies... Activites sportives:le XVII e siâele fut marque â Smyrne par la chasse,aotivite` la plus exerceefelle se pra- tiq.ua ardemment jusqu'a la., fin du XIX e siSclejle hippisme etait une autre activite Men estimâe par les Smyrniotes, ill. sâ pratiquait particuliereraent par les Turcs et les Armeniens»,les courses constituaient,au XIX e s.,le diver tissement le plus populaire des Smyrniotes 5 1'ath.letisme s'y evolua au XIX e siecle... - Activitâs commercialese au XVII e s.,le commerce s'y - pratiquait par les marchands de toutes nations :Prancs, Fran- çais, Anglais, Hollandais,Armeniens,Arabes,Persansn, etc. A la ville, entrepot du Levant, arrivaient en caravanes les marchan- dises de tout Pays de l'Orient,et on les embarquait dans des bateaux en provenance de L1 Europe.A la fin du XVII e s., la. ville etait devenue le plus riche Magasin de toute la Turquiej le commerce britannique tirait sa grande part du commerce a- charne;le commerce français l'egalisait â peine jles Juifs smyr- niotes se tenaient,comme courtiers,au centre de toutes acti-.. vites commerciales..Au XVIII e s.,le commerce se faisait en core par l'entremise des Juifs..Vers la fin du siecle, 1* Eu rope industrialise debarquait au port de la ville une grande quantite de marchandises tou jours croissanteşce fut l'epoque oû 1'industrie europeenne accabla et liquida l'artisanat de la ville, de 1 'Empire, et meme de L'Orient..Au XIX e s., la îzllle se montra comme le centre d'un commerce florissanttla18 construction des nouveaux quais et des voies ferrees,etc... IX* e Partiezon y donne des tableaux refletant les as- pects fugitifs des lieux de sejour de toutes les epoques,et on souligne les caracteristiques et les graces que ces lieux avaient offertes â Isesrs babitants/visiteurs chrâtiens... : certaines zones urbaines qui ont laisse, durant des siecles, des traces apparentes de toutes lea cultures sedentaires ou etrangeres,ont acquis, a une date imprecise, le caractere et le merite d'Stre lieux de sejour grace aux avantages qu'elles offraient aux etrangers.C `etaient Sedekui oû ch.aq.ue Consul ` r avait une maison de plaisance,Bournabat ou etaient des raai- sons de sejour bâties â la Hollandaise par des riches mar- chands europeens,Boudja,Coucloudja ou les Francs avaient des maisons de campagne charmantes...Ces lieux servaient de re fuge oû l'âme,l'' esprit et le corps trouvaient repos,calme et sante*... X'e Partiezon y etudie certaines activites innovatrices qui changerent au fur et â mesure la physionomie de la ville, on tâche d'âtablir des rapports differents entre ces activites- et leurs auteurs,etc.z il y a peu de villes sur terre qui eus- sent e pr owe dans leurs-passes,maintes vicissitudes, e t qui eus- sent su se reconstruire.Smyrne en fut une tr§s exceptionnelle. les Smyrniotes ont conserve leur- esprit novateur durant des ages et sous tous les regimes..Certains voyageurs strangers, surtout les specialistes ou cultives,ont contribue â toute progression...Des le deb.du XIX e s. commença â se sentir 1'19 influence europeenne sur le changement de la physionomie de la ville (1' architecture,1'urbanisme, e tc. )...la grande innovation qui changea grandement la physionomie de'' la- ville se râalisa au milieu du XIX' erne siecle,c'etait la construction des voies ferries (Le 23 oct.1858)...le zele montre pour la reconstruction de la ville par suite de sa destruction en 1922, par les gouvernements Ke«alistes ne fut pas moins appreciable qu'auparavant;le gouverne- ment Turc,dâcide de s 'adapter â la civilisation moderne, a entrepris,en 1934, d 'y creer des villages 'modeles'.Une autre innovation considerable fut 1' inauguration de la Poire ( 1934)...Le pire n'est done pas la destruction des oeuvres humaines,mais le pire, c' est la destruction de la conscience productive de 1' imagination, d e 1 'Esprit cre- ateur 1... XI ' erne partie : on y precise 1' ideal des Smyrniotes â travers les impressions de certains voyageurs Strangers, et particulierement k travers celles des voyageurs fran- çais...sia ville, visitee â l'afflusion par des voyageurs etrangers,a t ou jours ete la cause de leur regret â leur depart. Ce 'pays d'or* pouvait enivrer les hommes sensibles par son 'air de la liberte primitive', par son Glimat et par ses 'refuges enchanteurs ', ou ils se re`confortaient, se connaissaient eux-mâmes,de plus pres.,.L' ideal des Smyrniotes n'a ete et ne doit etre que de faire d 'Izmir leur 'perle d 'Orient ', ville qu'on regrette de quitter et ou on desire de revenir,de s 'installer...20 Conclusion* Cette ville 'cosmopolite' a of fert, du- rant quatre siecles deux aspects: aspect europeen, aspect oriental.Elle ne posseda d£finitivement son identity qu' au lendemain de sa liberation(l922).Grace aux reformes kemal ist es, elle est devenue une ville proprement turque. La ville d 'Izmir n'a jamais cesse d'offrir 1' aspect d* une ville 'florissante' ou 1' aspect d'une ville de *Pro- gres'...Elle conserva, jusqu'au milieu du XIX »erne siecle, sa vegetation luxuriante' et 'superbe '..les environs de la ville constituaient le modale de la 'beaute' et de la ' fertilite' jusqu'a la fin du XIX' erne siecle... La ville d'Izmir a ete, jusqu'en 1922, plus proche de la civilisa tion europeenne que de celle turque...Elle a connu trop avant notre ere et durant toutes les epoques,l'ere de la 'republique federative ', ou re`graient la concorde,la bonne intelligence, la paix,la liberte,le boriheur, etc. Elle avait jusqu'a la fin du XIX 'eme siecle un 'beau' climat: 'doux' et 'charmant ' ;et,le climat et le caractere des habitants se ressemblaient prof ond ement....Durant quatre siecles, elle a generalement reconnu une bonne administration: la Porte y envoyait souvent des gouvemeurs talentueux,hon~ ngtes...L'Urbanisme s'y developpa grace aux contributions des Europ^sns..1' evolution demographique de la ville s'of- fre comme une degradation infectant tous les domaines... Les Europeens,particulierement les Prançais et les Anglais, ont exerca sur les Smyrniotes Chretiens une influence cul- turelle considerable et continue: les Anglais leur impli -21 querent 'l'esprit de pratique', et les Français »1* esprit de Progres '...Les Smyrniotes etaient dotes des vertus qu' on observait aveo curiosit£:pacifisme,hospitalite,et' sur- tout 1 ' entendement. lafic.Ils meritent d'etre precurseurs de la culture lafque dans l'Asie-Mineure...La presse smyr- niote en langues europ£ennes,particulierement celle en langue française,contribua considerablement â 1' evolution culturelle des Smyrniotes j elle ebranla peu a peu 1' esprit de 'stabilite' et sufestitua '1' esprit de Progres ', inculqua les idees apportees par la Grande Revolution française, accelera l'humanisation de la ville dans tous Iws domaines....La societa mixte de la ville a connu,durant plus de qua` tre siecles,une experience r che dans le âomaine de 1* ins truction publique.Touies les colonies europeennes de la ville surent assurer l'avenir de leurs enf ants, produire des hommes nouveaux...La ville a toujours ete une ville de liberte pour le monde Chretien, ains i fut-elle l'echelle de la liberte asiatique pour Les Europeens...Du point de vue des divertissements, il n^y avait guere en Europe une ville pareille â Izmir, ou l'on ait pu se divertir mieux... Les activites theâtrales,au sens europaen,se realiserent au debut du XVIII'eme siecle.Le goût et la curiosite des Smyrniotes pour le theatre demeurerent toujours vifs.Les activites theâtrales se pratiquerent amplement tout le long du XlX'eme siecle...Les Smyrniotes etaient a la fin du XIX' erne siecle,bien pourvus de la conscience litteraire et artistique....La peinture etait bien conçue par les22 Smyrniotes chretiens,mais Le monde musulman l'ayant ban` nie,se distingua du monde Chretien. Prise au sens europe- enne,la peinture contribua beaucoup a la transformation de la 'vision du monde* des Ohretiens,et,plus tard a agi sur 1' esprit des Turcs smyrniotes Les voyageurs fran- çais ont confribue` `beaucoup a 1* evolution cmLturelle,ar- tistique,scientifique,etc. de laville... L' ideal des Smyrniote n'a ete et ne doit âtre d'ici au lendemain que de refaire d'Izmir leur 'Perle d'Orient'.. Hasan ZORLUSOY