Gazali`nin `İhya-u Ulumiddin`de eleştirdiği görüşler: Tesbit ve değerlendirme

Abstract

ÖZET Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-Gazâli, İslâm düşünce tarihinin önemli simalarından birisidir. Onun `lhya-u Ulûmi'd-Din` adlı eseri islâm dünyasında tesir bırakmıştır. Çünkü bu eserde dini ilimler değişik bir tarzda ele alınarak, canlandıılmaya çalışılmıştır. Bu eser üzerinde şimdiye kadar çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Ancak eserin bütününün gözönüne alınarak yapılan çalışmalar hemen hemen yok gibidir. Bu sebeple bu çalışma orijinal bir nitelik taşımak tadır. Çünkü ihyada Gazâli'nin eleştirmiş olduğu düşüncelerin tümü tesbit edilmeye çalışılmıştır. Gazâli'nin ihyadaki eleştirileri iki yönden ele alınmıştır. Birincisi pratikte ilgili eleştiriler: Ahlak, hukuk (fıkıh), siyaset v.b. Bu eleştirilere genel bir fikir vermesi açısından giriş bölümünden değinilmiştir. İkinci- olarak-felsefe^ke4âm- ve- mutasavvıflarla^ ilgi İr olan teorik eleştiriler ele alınmıştır. Bu eleştiriler birer disiplin olarak ayrı ayrı bölümlerde ele alınmış olup çalışmanın esas kısmını oluşturmaktadır. Gazâli'nin teorikle ilgili eleştirilerinden ortaya çıkan sonuç şudur: O, Felsefeye karşı daha sert bir tutum sergilemektedir. Onun kelâma karşı ise felsefeye oranla daha objektif olmaya çalıştığı görülmektedir. Tasavvufa gelince ise bir sahiplenme, bir hâmilik tavrı içersinde olduğu gözlemlenmektedir. Çünkü tasavvufun esasına yönelik eleştirisi yeralmamaktadır. Sadece mutasavvıfları çeşitli tavır, hareket ve ahlakları açısından eleştirmektedir. Gazali, değişik görüşleri ve tavırları açısından eleştirilebilse de İslâm düşüncesinin sistemleşmesinde ve dini ilimlerin canlandırılmasında oldukça önemli bir yere sahiptir.