20. yüzyılın ikinci yarısında Türk özgün baskıresim sanatı ve sorunları üzeine bir inceleme

Abstract

ÖZET Anadolu'da baskı uygulamalarının bundan 9000 yıl önce kilden ve taştan yapılmış kalıplarla daha yumuşak zeminler üzerine gerçekleştirilmiş olduğu biliniyorsa da; Türkiye'de basılı, görsel iletişim olgusu ilk kez 1730 yılında uygulamaya konulan matbaa baskı teknikleri ile başlatılmıştır. 20. yüzyılın başlarına kadar ülkemizde, matbaa baskı tekniklerinin yanısıra; toplumun iletişim gereksinimlerinde, ticari ve amatör işlerin çoğaltımında kullanılmak üzere taşbaskı, tahtabaskı ve metalbaskı gibi baskı tekniklerinin işlevlerinden de yararlanılmıştır. 20. yüzyılın başlarına kadar Halk Taşbaskı örnekleri Türk baskıresim sanatının ilkleri sayılsa da özgün, sanatçısı belli ve seri olarak çoğaltılmış sanat yapıtlarının üretimi 1937 yılından sonra yüksekokullardaki sanat eğitim ve öğretimine getirilen yeni düzenlemelerle başlatılmıştır. Ülkemizde baskıresim alanında bilimsel, araştırıcı, deneyci ve ulusal kültür dokusunu evrensel boyutlara taşıyabilecek sanatsal üretimin gerçekleştirilmesi ise 1960 yılından sonraki sürece denk düşmektedir. Bu dönemde baskıresim sanatı alanındaki etkinliklerde, sanatçı ve sanatsal üretim potansiyelinde nitelikli bir düzeye ulaşma hedeflenmiştir. Bireysel çabaların, özgün arayışların, bilimsel araştırmalar ve entelektüel sanat ortamının oluşmasında etkili olabilecek özgün-yaratıcı düşüncelerin, çağdaş yorum biçimlerinin, yeniliğe ve modemiteye açık bir anlayışın tercih edilip yaşama geçirilmesi yine bu dönemde gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle, kimi olumlu gelişmeleri geride bırakmasına karşın, Türk görsel sanatlarını -devletin sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel ve sosyo-politik yapısından kaynaklanan- ve sanat ortamını olumsuz yönde etkileyen faktörler devletin denetim ve sansür politikaları; yetersiz ve tutarsız yatırım (kaynak) politikaları; çağdaş, özerk ve demokratik olmayan eğitim sisteminde kültür ve sanat program ve uygulamalarındaki yetersizlikler olarak sıralanabilir. Bu VIolumsuzluğun en açık göstergesi ise ülkemizdeki sanat olgusunun henüz çağdaş anlamda bağımsız bir kurumsal kimliğe ve bilimsel bir disiplin alanına kavuşturulamamış olmasıdır. vıı

ABSTRACT It is known that the first printings in Anatolia had been applied on soft surfaces by means of moulds made of stone and clay staff. In Turkey the notion of visual communication was started through out printing techniques in 1730 for the first time. Besides the printing techniques, lithography, wood-printing and etching were made use of in meeting the communication need of the society and in the copying process of commercial and amateur works up to the first decade of the 20th century. In the same period, though samples of folk lithography were accepted as the first works of Turkish printing-picturing, the production of unique artistic works, whose artists are known, was initiated after 1937 by new arrangements which were put into effect in colleges giving art instruction. In the field of printing-picturing, the production of artistic works which could carry the scientific, explorer, experimentalist and national culture to a global frame increased after 1960s. The fundamental purpose of this period was to achieve to a qualified level in the production of artistic works. The same period witnessed the personal, unique, scientific, intellectual, creative, up-to- date and modern studies in the field of Turkish plastic arts. Although it covered an eligible distance in the past, there also had been some negative factors which influenced the Turkish visual arts and artistic atmosphere, such as the censorship and controlling policies of the governments, inefficient and inconsistent investment policies, backward, dependent and anti-democratic education system. Lacking of theoretical basis and not being a scientific discipline yet can be taken as the most obvious indicators of the situation in question. VUl