Türk vergi idaresinde verimlilik ve etkinlik

Abstract

ÖZET VERGİ İDARESİNDE VERİMLİLİK VE ETKİNLİK Keramettin TEZCAN Maliye Doktora Tezi Danışman: Prof. Dr. Mehmet TOSUNER Devletin siyasi yapısı ne olursa olsun, fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için mutlaka devamlı, istikrarlı ve verimli bir gelir kaynağına ihtiyaç duyar. Bu gün bütün modern devlet anlayışında devletin temel hacimce en büyük finansman kaynağı vergilerdir. Vergilerin toplanmasında en önemli birinci aşama vergi ödeme gücüne sahip olanların tespitinin yapılarak ödeme gücü ölçüsünde vergilerin hesaplanmasının sağlandığı, ikinci önemli aşama ise, bu vergilerin devletin kasasına zamanında ve en az maliyetle intikalinin gerçekleştirilmesidir. Günümüzde özellikle gelişmekte olan bir çok ülke kamu harcamalarını finanse etmek için, yeterli vergi toplayamamasından dolayı değişik finansman kaynaklarına yönelmiş, sonraki dönemlerde alınan borçların faizleri ile birlikte ödeme safhasına gelmesi ile ciddi finansman sorunları ile karşı karşıya kalmışlardır. Bu nedenle son yıllarda hemen hemen bütün ülkeler vergi idaresinde etkinliği sağlamak için hem vergi idaresinde hem de vergi sisteminde çeşitli dönemlerde reform girişimlerinde bulunmuşlardır. Devlet, vergiyi idari işlemler yaparak toplamaktadır.Bu işlemler hem vergi kanunlarına hem de idari kanunlara dayanarak yapılmaktadır. Bu nedenle vergi kanunlarının vergiyi toplayacak etkin bir hukuki prosedüre sahip olması, buna paralel olarak vergi idaresinin fizik ve personel yapısının denetim, istihbarat devlet birimlerinin bu etkinliği sağlayacak bir şekilde oluşturulması gerekmektedir. Vergi idaresi ile ilgili hukuki düzenlemelerin iyi bilinmesi idarenin etkinliğini artıracak önlemlerin alınması ve ortaya çıkabilecek sorunların çözümünde önemli rol oynamaktadır. Bu çerçevede, çalışmanın amacı; vergi idaresini yapısal açısından incelemek için, öncelikle vergi idaresinin tarihsel gelişimi ele alınmış, vergi idaresinin etkinliğinidüzenleyen mevzuat değerlendirilmiş, vergi idaresinde etkinlik kavramı ve kriterleri ortaya konularak Türkiye'de vergi idaresi faaliyetinin ne derece etkin yürütülüp, yürütülmediği sorunları ile verimlilik açısından ele alınmış, etkinliğin artırılması verimliliğin sağlanmasına yönelik öneriler getirilmiştir. Bu amaçlar doğrultusunda hazırlanan tez çalışmasının kapsamı üç bölüm olarak belirlenmiştir. Çalışmanın birinci bölümde, öncelikle vergi idaresinin etkinlik ve verimlilik kavramı ele alınmış, bu çerçevede vergi idaresinin bugünkü mevcut yapısı, bütün organları ile tespit edilmiş, bugünkü Cumhuriyet Türkiye'sinin vergi idaresinin temelini oluşturan, geçirdiği evrelerle günümüze ışık tutacak olan Osmanlı dönemi vergi idaresinin yapısı ve özellikleri ile gelişen bir kesim olaylar batı devletleri vergi idaresi çerçevesinde incelenmiştir. Tezin ikinci bölümünde vergi kanunlarının tümü incelenerek, Türk vergi sisteminin sorunları tespit edilmiş, vergi idaresinin etkinliğinin sağlanması bakımından vergi kanunlarında yer alan, vergilendirme işlemleri olan tarh, tahakkuk ve tahsilattaki vergi idaresine tanınan yetkiler, mükelleflerin tespit işlemleri, ödevleri zamanında yerine getirmeyen mükellefler karşılaşacakları cezai ve diğer hükümler vergi idaresinin etkinliğinin sağlanması bakımından ele alınmış ve bu husustaki öneriler ortaya konulmuştur. Üçüncü bölümde ise, vergi idaresinin etkinlik ve verimlilik kavramı ele alınmış, bu çerçevede vergi idaresinin bugünkü mevcut yapısı bütün organları ile tespit edilmiş, sorunları tespit edildikten sonra etkinlik ve verimlilik kriterleri belirlenerek, etken bir vergi idaresi modeli ortaya konulması, etkinliği artırmaya yönelik öneriler sunulmuştur. Tez'in sonuç kısmında ise, söz konusu üç bölümde gerek hukuki açıdan gerekse ampirik açıdan yapılan inceleme ve analizlerden elde edilen bulguların genel bir değerlendirmesi yapılmıştır. vı

ABSTRACT EFFICIENCY AND EFFECTIVENESS IN TURKISH TAX ADMINISTRATION Keramettin TEZCAN Doctorate Thesis, Finance Department Supervisor: Prof. Dr. Mehmet TOSUNER Regardless the political structure of a State, it needs a continuous, stable and efficient revenue source to implement its functions. Today, in all modern State perspective, the basic and biggest financial resources of the state are taxes. The most i mportant first phase in collection of taxes is determination of those who are able to pay tax and calculation of taxes according to ability to pay. The second important phase is to realize collection of these taxes on time and with minimum cost. 1 Today, especially many developing countries, to finance public expenditures, have approached different financial resources due to insufficient tax collection and, upon reaching the stage to pay the debts and interest for the following periods, have faced serious financial problems. Consequently, d uring the recent years, a Imost every country, at various periods, have attemped for reforms in tax administration and tax system to achieve efficiency in tax administration. State collects the tax through administrative formalities. These formalities are based both on tax and administrative legislations. Therefore, it is essential that the tax legislation should possess an efficient legal procedure enabling tax collection, and paralel to this, physical and personnel structure of tax administration with regards to auditing, and state information units should be established to maintain this efficiency. Knowing the legal regulations concerning tax administration plays an important role in taking the measures to increase the efficiency of the administration and solving the problems which may arise. VllWithin this context, to analize the structure of tax administration purpuse af the study, is: First to study historical progress of tax administration, assessment of legislation regulating efficiency of tax administration, to bring forth concept of efficiency and criteria in tax administration to determine problems concerning efficiency of tax administration activities, and, proposals have been made regarding increasing and maintaining efficiency. The content of the thesis prepared for this purpose is in three chapters: In the first chapter, where historical progress of the study is assessed, structure and features of the pre and post Ottoman tax administration, which forms the basis of Turkish Republic tax administration and enlightens today after its many evolution phases, are reviewed. In the second charter of the thesis, all of tax legislations have been reviewed, problems concerning Turkish tax system determined, authorities of tax administration with regards to incurring and collection which are depicted in the tax legislation to maintain efficiency of tax administration, works concerning determination of tax payer, legal penalties and remedies for those who do not meet their obligations and responsibilities on time have been reviewed in light of maintaining efficiency of the tax administration and proposals have been made on these aspects. In the third chapter, concepts of efficiency in tax administration have been reviewed, current structure of the tax administration and its complete bodies have been determined within this framework, problems, criteria for efficiency have been determined and a sound tax administration model have been presented and proposals with regards to increasing efficiency have been submitted. In the conclusion section of the thesis, a general assessment of the findings obtained through legal and empirical reviews of the three chapters have be. vui