Psikolojik sözleşme ihlalinin örgütsel vatandaşlık davranışları üzerine etkisi: Üniversite öğretim elemanları üzerinde bir uygulama

Abstract

Günümüz koşullarında örgütlerin etkinliği ve verimliliği büyük ölçüde çalışanların performanslarına bağlıdır. Çalışanların performanslarından maksimum derecede yararlanabilmek ise, işgören ve örgüt arasında karşılıklı yükümlülüklerin eksiksiz olarak yerine getirilmesine bağlıdır. Taraflar arasındaki yükümlülükleri yazılı olarak belirten biçimsel sözleşmelerin dışında, işgörenin zihninde algısal bir sözleşme de oluşmaktadır. Psikolojik sözleşme olarak ifade edilen bu sözleşme; işgörenlerin zihinlerinde şekillenen ve örgüt ile kendileri arasında var olduklarına inandıkları yükümlülükleri ve beklentileri kapsayan ve yazılı olarak ifade edilmeyen üstü kapalı algısal sözleşmelerdir. İşgörenin psikolojik sözleşmesi kapsamında işgörenin yükümlülükleri; işverenine karşı bağlılık, dürüstlük, iş kurallarına uyma, nitelikli iş yapma, işverenin yükümlülükleri ise; adil ücret, eğitim imkanı ve kariyer fırsatı sunmak gibi yükümlülükler yer almaktadır. İşgörenle örgüt arasındaki uyum, psikolojik sözleşmenin etkin işleyip işlememesine göre değişmektedir. Örgütün, bireyin psikolojik sözleşmesi içindeki herhangi bir yükümlülüğünü yerine getirmemesi, birey tarafından psikolojik sözleşme ihlali olarak algılanmaktadır. İhlal algısı olumsuz çalışan davranışlarına neden olmaktadır. Bu davranışlardan biri, çalışanların örgütsel vatandaşlık davranışlarını geri çekmeleridir. Bu anlamda, çalışanların sadece biçimsel iş tanımlarında yer alan görevleri yerine getirmeleri, örgütsel başarı için tek başına yeterli olmamaktadır. Örgütsel başarı için; biçimsel iş tanımlarının ötesine geçen, örgütün biçimsel ödül sisteminde doğrudan ve açık bir biçimde tanımlanmayan, ancak bir bütün olarak örgütün etkili ve verimli çalışmasına yardımcı olan, gönüllülüğe dayalı bireysel davranışlar olarak nitelenen örgütsel vatandaşlık davranışlarına gerek vardır. Bu doğrultuda, psikolojik sözleşme ihlalinin örgütsel vatandaşlık davranışları üzerindeki etkisinin incelenmesi, bu çalışmanın temel inceleme alanını oluşturmaktadır. Tez çalışmamız dört bölümden oluşmaktadır:Tez çalışmasının birinci bölümünde; öncelikle psikolojik sözleşme kavramı ile ilgili tanımlara ardından psikolojik sözleşmenin genel özelliklerine daha sonra ise; psikolojik sözleşmenin oluşum sürecine ve önemine ve psikolojik sözleşme ihlali konularına yer verilmektedir.İkinci bölümde; örgütsel vatandaşlık davranışı kavramına, örgütsel vatandaşlık davranışı ile ilgili teorilere yer verildikten sonra, örgütsel vatandaşlık davranışının boyutları, öncülleri ve sonuçları açıklanmakta son olarak ise, örgütsel vatandaşlık davranışı ile benzerlik gösteren kavramlara değinilmektedir.Üçüncü bölümde; araştırma kapsamında ele alınan değişkenlerin birbiri üzerindeki etkilerine dayanak oluşturan teorik hususlar ve ampirik araştırmalar incelenmektedir.Çalışmanın son bölümü olan uygulama bölümünde ise; Ege, İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde bulunan üniversitelerin, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültelerinde görev yapan akademik personele yönelik ankete dayalı araştırma bulgularına ve yorumlarına yer verilmektedir. Anahtar kelimeler: Psikolojik Sözleşme, Psikolojik Sözleşme İhlali, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı

In our days, efficiency and productivity of organizations are based on performance of its workers. In order to obtain maximum performance from workers, mutual responsibilities of workers and organization should be completely fulfilled. Besides the formal agreements describing mutual responsibilities of parties on a paper, a perceptual contract is also formed in the worker's mind. This agreement which is called `psychological contract` is an unwritten, implicit and perceptual contract, shaped within the mind of workers, which covers all responsibilities and expectations believed to be existed among the organization and themselves. Within the scope of this psychological contract of worker, the responsibilities of the worker are loyalty, honesty, observance of business rules, performing well; whereas the responsibilities of employer is to make fair payment, to offer training and career opportunities. The harmony among worker and organization depends on the efficiency of the psychological contract. If the organization does not fulfill one of its responsibilities; the worker considers this as breach of this psychological contract. Perception of breach causes worker to behave negatively. One of these behaviors is to withdraw their organizational citizenship behaviors. In this sense, carrying out duties defined in formal job descriptions is not sufficient for achieving organizational success. In present day, an organizational citizenship behavior, which is defined as voluntary individual behaviors, going beyond the formal job descriptions, not directly and explicitly described among formal reward system of the organization, but helps the organization to function efficiently and productively as a whole, is essential for an organization. Accordingly, effects of breach of psychological contract on organizational citizenship behavior are the main focus of this piece of work. Our thesis study consists of four sections. In the first section, at first psychological contract and related concepts will be described, then general characteristics of psychological contract will be defined; and lastly, formation process of psychological contract, brecah of psychological contract and its importance will be discussed. In second section, organizational citizenship behavior and relevant theories will be given, then dimensions, precursors and outcomes of organizational behavior will be explained and finally, some concepts similar to organizational citizenship behaviors will be mentioned. In third section, theoretical issues and empirical studies based on effects of variables given within this research on others will be investigated. In the last section, which is the application section, findings of survey applied to academic staff working in Faculty of Economics and Administrative Sciences of several Universities in Aegean, Central Anatolia and East Anatolia regions and the interpretation of those findings will take place. Keywords: Psychological Contract, Breach of Psychological Contract, Organizational Citizenship Behavior