Esrar Dede; Hayatı, edebi kişiliği ve Divan`ının karşılaştırmalı metni

Abstract

Esrar Dede, 18. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış bir Dîvân şairidir. Kesin olmamakla birlikte, 1748 yılında doğduğu kabul edilmektedir. Şairin asıl adı Mehmed, babasının adı ise Ahmed Bîzeban'dır. İstanbul'da (Süüüce) doğan Esrâr'm hayatı hakkında fazla bilgimiz yoktur. Ancak iyi bir öğrenim gördüğü anlaşılmaktadır. Arapça'yı ve Farsça'yı, bu dillerde şiir yazabilecek kadar iyi bilmektedir. Ayrıca Latince, Yunanca ve Rumca bildiği de rivayet edilmektedir. İyi bir hattat'tır. Şeyh Gâlib'in Kulekapısı (Galata) Mevlevîhanesine şeyh olmadan bir süre önce Mevlevîliğe intisap ettiği sanılmaktadır. Gâlib'in çok yakın dostu, sırdaşı, kâtibi ve müridi olmuştur. Bundan sonraki bütün hayatı Galata'da ve Mevlevihane'de geçmiştir. 1797 yılında İstanbul'da ölmüş ve Galata Mevlevîhanesi bahçesine, Fasîh Dede'nin mezarı yanma gömülmüştür. Esrar, kalender-meşreb ve harabat ehli bir şairdir. îçli, hassas, ince ruhlu, duygu yüklü bir kişiliği vardır. Esrar Dede, ikinci sınıf bir Dîvân şairi olarak kabul edilmektedir. Ama Mevlevî şair olarak, bu camiada çokça bilinen, tanınan ve okunan biridir. Özellikle musammat, gazel ve rubailerinde sade bir dil kullanmıştır. Akıcı ve samimi bir üslûbu vardır. Şiirlerinde genellikle beşerî ve ilâhî aşkı, tasavvufî temaları ve Mevlevîlikle ilgili konulan işlemeyi yeğlemiştir. Lirik şiirlerinde hüzün hakimdir ve bu tür şiirlerinde daha çok başarılıdır. Esrar Dede, herşeyden önce bir şairdir ve en önemli eseri Dîvân'ıdır. 1257/1841 yılında İstanbul'da basılmıştır. Dîvân'ından başka, Mevlevî şairlerini, şiirlerinden örnekler vererek tanıttığı `TezMre-i Şu'arâ-yı Mevleviyye` adında bir tezkiresi; `Lûgat-ı Talyan` adında bir Türkçe- İtalyanca sözlüğü, `Mübârek-nâme` ve `Fütüvvet-nâme` adlarında iki mesnevisi vardır. Biz, `Esrar Dede, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Karşılaştırmalı Metni` başlıklı bu çalışmamızı, Uç ana bölümde oluşturduk. îlk bölümde; şairin hayatını, edebî kişiliğini, eserlerini ve edebiyatımızdaki yerini, kaynaklardan ve bizzat kendi şiirinden yola çıkarak inceledik. İkinci bölümde, Esrâr'ın Dîvân'ını, çeşitli yönleriyle incelemeye çalıştık. Üçüncü bölümde ise `Dîvân'ın Karşılaştırmalı Metni`ni verdik. Esrar Dede Dîvânı'nm karşılaştırmalı metnini, beş nüsha kullanarak gerçekleştirdik. Bunlardan dördü yazma nüsha, biri de matbûdur. Ayrıca rubailerin karşılaştırmasında `Dîvân-ı Rübâ'îyüt-ı Esrar Dede` adını taşıyan rübaî mecmuasını da kullandık. Bu nüshaların tanıtım ve değerlendirmesini üçüncü bölümün birinci kısmında yaptık. İkinci kısımda ise, karşılaştırmalı Dîvân metnine yer verdik. Karşılaştırmalı metnini oluşturduğumuz Dîvânı'nda 14 kaside, 6 murabba, 2 muhammes, 7 tahmis, 3 müseddes, 1 müsebba', 1 tesmin, 3 terkib-i bend, 247 gazel, 148 rübaî, 17 kıt'a, 12 nazm, 8 tarih, 7 mesnevi ve 6 müfred bulunmaktadır. Yukarıda sözünü ettiğimiz iki mesnevisi de Dîvân'a dahil edilmiştir. Dîvân, toplam 4097 beyittir. Böylece, Esrar Dede'nin hayatı, edebî kişiliği, eserleri ile Dîvân'mın inceleme ve metnini, bu çalışmanın sınırlan içinde bir bütün halinde vermeye çalıştık.

Esrar Dede is a classical Turkish poet who lived in the second half of the eightenth century. Although there is little information about his life story, he is known to be born in Istanbul (Sütlüce) in 1748. His original name is Mehmed while his father was called Ahmed Bîzeban. He was so well educated that he could write poems in Arabic and Persian languages. It is also said that he knew Latin, classical Greek and modern Greek. He was a good calligrapher. Esrar is considered to have become a Mevlevî dervish just before he was appointed as the sheikh of Sheikh Ghâlib's Kulekapısı (Galata) Mevlevî lodge. He had the chance of being an intimate friend, a private secretary and a novice of Ghâlib and spent the rest of his life in Galata and the mentioned Mevlevî lodge. He died in Istanbul in 1797 and was buried to the garden of Ghalata Mevlevî lodge, just next to the tomb of Fasih Dede. Esrar was an easy going poet who used to visit wine shops. He had a sensitive character and a strong perceptive faculty. Esrar Dede is today considered to be a second rate classical Turkish poet but as (he was) a member of the Mevlevî order, he is well-known in this community and his works are read. He used a simple language especially in his musammats, ghazels and rubais. He had a fluent and sincere style. He prefered to write poems mostly on human and divine love, themes of Sufism and subjects of Mevlevî order. Sadness prevails in his lyric poems and he is more successful in this kind. Esrar Dede is first of all a poet and his most important work is his Dîwân. It was published in Istanbul in 1841. Besides Dîwân, he has `TezMre-l Shu'arâ-yı Mevleviyye` which includes the biographies of Mevlevî poets with some selections from their poems, `Lûgat-ı Talyan* which is a Turkish-Italian dictionary and two mesnevis called `Mübârek-nâme` and `Fütüwet~nâme`. This dissertation, entitled `Esrar Dede; His Life, Literary Career and a Comparative Study of His Dîwân` is composed of three main parts. In the first part, the life, literary career, works of the poet and his place in Turkish literature were studied by the use of some sources and his own poetry. In the second part, various aspects of Esrâr's Dîwân were observed. And in the last part a comparative text of his Dîwân was given. This comparative text was obtained by using five different copies of Dîwân. Four of these copies are manuscripts while only one copy is printed. Moreover, a rubaî magazine, which is called `Dîwân-ı Rübâlyât-ı Esrar Dede9, was also very useful for the comparison of rubaîs. Some information about and an evaluation of the copies were given in the first section of the third part The second section includes the comparative text of Dîwân. In this last text of Dîwân there are 14 kasides, 6 murabbas, 2 muhammes, 7 tahmis, 3 müseddes, 1 müsebba, 1 tesmîn, 3 terkib-i bends, 247 ghazels, 148 rubais, 17 kıt'as, 12 nazms, 8 tarihs, 7 mesnevis and 6 müfreds. Two mesnevis of Esrar, mentioned above, were also added to Dîwân. Dîwân consists of 4097 couplets. Thus, we tried to give as a whole the life story, literary career and works of Esrar Dede and a close study of his Dtwan with a comparative text within the limits of this dissertation.