Maveraunnehir ve Horasan bölgesinde yetişen dilci ve edipler (Fergana, Şaş, Farab, Harizm, Cürcan, Nese, Merv 173/789-940/1436

Abstract

ÖZET İslam kültür tarihine bakıldığında, Islami ilimler ve müsbet ilimlerle uğraşanların büyük çoğunluğunun Arap olmayan müslümanlardan olduğu görülmektedir. Arapça, miladi VIII. ile XV. yüzyıllar arasındaki yedi asırlık bir dönem içinde, müslümanlar arasında, ilim dili olmuştur. Hilafetin genişlemesi ve bölgedeki topraklar üzerinde müslüman devletlerin kurulmasıyla, Bağdat, Şam, Basra gibi şehirlerin yamsıra Mâverâunnehir ve Horasan bölgesinde Buhara, Semerkand, Hârizm, Merv, Cürcan vb. şehirler de ilim ve kültür merkezleri haline gelmişlerdir. Mâverâunnehir bölgesinde, Arap dili ve edebiyatı alanında çok sayıda alim yetişmiştir. Bölgede yetişen bu alimlerin sayılan, buradaki ilmi ve edebi gelişme hakkında yeteri kadar bilgi vermektedir. İlmin diğer dallarında olduğu gibi, dil ve edebiyat alanında da, yedi yüzyıllık bir dönem içinde büyük atılım gerçekleşmiştir. Halifeler, vezirler, emirler, ediplere ve diğer alimlere büyük destek vermişler, saraylarının kapılarını bu insanlara açarak, bu gelişmeye destek olmuşlardır. Mâverâunnehir bölgesinde yetişen alimler, ortaya koydukları başarılar neticesinde, yüzyıllar boyu ilim dünyasına damgalarını vurmuşlardır. Bir kısmının izleri hâlâ günümüze kadar gelmiştir. ez-Zemahşerî, filozof el-Fârâbî, el- Bîrûnî. Ebü Bekr el-Hârizmî, 'Abdulkâhir el-Curcânî, Sa'duddîn et-Teftâzânî, Kaşgarlı Mahmud, İbrahim el-Fârâbî, el-Cevherî bunlardan sadece birkaçıdır. Araştırmamızda, Mâverâunnehir bölgesinde yetişen dilci ve ediplerin hayatları ve eserleri hakkında bilgi vermektedir.

SUMMARY As far as the cultural history of Islam is concerned the majority of those scolars interested in Islamic as well as other positive sciences appears to be from the non-Arap Muslims. Arabic became the laguage of science among the Muslims during the period between the VIII. and XV. centries. With the expansion of the Caliphate end establishment of Muslims states in the region not only: Baghdat, Damascus and Basra but also Bukhara, Samarkand, Khwarizm, Marw became the centers for science and culture in Khorasan and Transoxiana (Mâverâunnehir). In Transoxiane region, a great numbers of scholars were educated in the field of Arabic language and literature. The number of these scolars in the region is considered as the criteria which give an adequate information about the scientific and literary developments. In this period a great progres was made in the language and literature like in the other fields of sciences. The Calips, Sultans and governers encouraged and supported those scolars by opening up the gates of their palaces. Those scolars of Transoxiana has been commemorated for centuries in the world of letters and sciences by their sucess and their impacts of some have still been felt. The most outstanding fipures of the those scientists are ez-Zemahşerî, el-Fârâbî, el-Bîrûnî, Ebû Bekr el-Hârizmî, 'Abdulkâhir el-Curcânî, Sa'duddîn et- Teftâzânî, Kaşgarh Mahmud, İbrahim el-Fârâbî, el-Cevherî. This study has aimed to give a brief information abuot the work biographies of those scholars in the region of Transoxiana.