Müşir Mehmed Zeki Paşa (1835-1929)

Abstract

Mehmed Zeki Paşa, 1835'te Kafkasya'da doğdu. Şeyh Şâmil'in 1859'da Ruslara esir düşmesi üzerine Türkiye'ye hicret eden bir ailenin oğludur. 1860'da girdiği Harb Okulunun Piyade sınıfindan 1864'te mezun olduktan sonra Yemen, Karadağ ve İstanbul'da çeşitli birliklerde görev yaptı. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşma Rumeli Cephesinde katıldı. Plevne'de kuşatma altında bulunan Gazî Osman Paşa'ya yardım ulaştıran kişilerden birisiydi. Gösterdiği basanlardan dolayı, Miralay olarak girdiği savaştan Ferik olarak çıktı. Kısa bir müddet Maslak Kolordusunda Fırka Komutanlığı yaptıktan sonra, bu tarihlerde Türkiye ile Yunanistan arasında önemli bir mesele teşkil eden Yanya'da Fırka ve Kolordu Komutanlığı yaptı. 1882 yılında Müstakil Trablusgarb Fırkası Komutanlığına tayin edildi. Trablusgarb üzerindeki Fransız ve İtalyan emellerine karşı, buranın savunma gücünü artırmaya yönelik önemli tedbirler aldı. 1887 yılında Erzincan'daki IV. Ordunun Erkan Reisliğine tayin edildi. Yaklaşık birbuçuk yıl bu görevde kaldıktan sonra, 1888 Haziranında Müşirliğe terfi etti ve IV. Ordu Komutanı oldu. En uzun görevi olan bu komutanlığı, 1908 yılma kadar devam etti. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesini içine alan IV. Ordu Komutanlığı sırasında, başta Hamidiye Süvari Alayları teşkilatının kurulması ve Ermeni isyanlarının önlenmesi olmak üzere çeşitli olaylarda önemli rol oynadı. II. Meşrutiyetin ilanından sonra bu görevinden ayrıldı ve bir müddet açıkta bekledikten sonra, 1911 yılında emekli oldu. Emekli olmasına rağmen, Ağustos 1912'de `Büyük Kabine` zamanında, Sadrazam Gazî Ahmed Muhtar Paşa'nın ricasını kıramadı ve Bağdat Valiliği ilen Komutanlığı görevine getirildi. Fakat, hükümetin değişmesinden sonra, işbaşına gelen yeni hükümetle uyum içinde çalışamadığından 1913 Mayısında bu görevinden ayrıldı ve aynı yıl içinde tekrar emekli oldu. Birinci Dünya Savaşı'nın kaybedilmesi sonucunda İttihatçıların ülkeyi terk etmeleri üzerine tekrar faaliyete geçen Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın başkanlığı teklif edildiyse de, kabul etmedi, ancak, merkez heyeti üyeleri arasında yer aldı. Sivas Kongresi'nden sonra kurulan Ali Rıza Paşa Hükümetinin işbaşmda bulunduğu bir sırada, Sadrazamlık veya Harbiye Nazırlığına getirilmesi gündeme geldi. Fakat, özellikle Temsil Heyeti Başkanı Mustafa Kemal Paşa'nın Ali Rıza Paşa Hükümetinin işbaşmda kalmasından yana olması sebebiyle bu gerçekleşmedi. Zeki Paşa'nın son görevi, Padişah Vahideddin tarafindan tayin edildiği Anadolu Islahatı Fevkalâde Umûmi Müfettişliği oldu. 28 Nisan 1920* de kuruluşundan 3 Kasım 1920'de kaldırılmasına kadar kadar bu müfettişlik görevini sürdürdü. Mehmed Zeki Paşa, 16 Ocak 1929'da 94 yaşında iken İstanbul'da vefat etti. Maçka Mezarlığındaki mezarı, 1983 yılında Zincirlikuyu Mezarlığına nakledildi. Diğer yandan, Erzincan Terzibaba Mezarlığında da halk tarafindan yaptırılan ve makam mezarı olduğu anlaşılan bir mezarı bulunmaktadır.

Mehmed Zeki Pasha was born in Caucasus in 1835. He is the son of a family migrated to Turkey after Sheikh Şamil was taken prisoner to the Russians in 1859. He charged with the different unions in Yemen, Karadağ, and Istanbul after he graduadet from the infantry class of the war College in 1865 which he joined in 1860. He joined in Rumelia front to fhe war of Ottoman-Rusian 1877-1878. He was one of the persons who helped Ghazi Osman Pasha to be surrounded in Plevne. Because of his successes, he became General of Division after he joined the war as a Colenel. After he did Division Commandership a short time in The Maslak Army corps, he did Arm Cops and Division Commandership in Yanya which was the most impotant problem between Turkey and Greece at this time. He was appointed to The Independent. Division Commandership of Tripoli in 1882. He took the important measures to increase th defence power of here against the adeals of French and Italian on Tripoli. In 1887, he was appointed to The Generals Presidency of The 4th Arm in Erzincan. He elevated the marshalship on June 1888, after he stayed on this duty during 1,5 year approximately and he became the 4th Army Commander. This commandership, which was his longest duty, continued until 1908. During his commandership of the 4th Army which Comprised The District of East and South-East Anatolia, he played an important part in the organization of Hamidiye Cavalry Regiments and being avoided the Armenian Rebellions, firstly. He left this duty after the announcement of the 2nd Constitution and he retired in 191 1 after he waited free a little time. Although he retired, at the time of `Grand Cabinet`, in August 1912, he couldn't refuse the reguest of Ghazi Ahmed Muhtar Pasha and the took Gouvernarship of Baghdad and the Commandership. But, after the gouverment changed, he left his duty on May 1913 because of he couldn't concordantly whit the new gouverment and in the sama year he retired again. At the end of being defeated of the First World War, he didn't accegt the proposal of the Freedom and Entente Division Chairmanship which became activeIV again because the Unionists left thwe country, but he took place in the members of the centre delegation. It was planned for him the Ministry of War and the Grand Viziership when the goverment of Ali Rıza Pasha started work which was established after the Sivas Congress. But, it wasn't realized because Mustafa Kemal Pasha, the chairman of the Representation Delegation, wanted to start work the government of Ali Rıza Pasha. The last duty of Zeki Pasha became the Inspector Generalship of the Anatolian Reforms which he was appointed by Sultan Vahideddin. He continued this inspectorship duty from the establishment of it on April 28, 1920 until the abolishment of it on November 3, 1920. Mehmed Zeki Pasha died in Istanbul as he was 94 years old on January 16, 1929. His tomb which was in the Graveyard of Maçka, was conveyed to the Graveyard of Zincirlikuyu in 1983. On the other hand, he has a tomb known as an official grave and it was built by the public in the Terzibaba Graveyard, Erzincan.