Zemahşerî ve İbn `Atiyye`nin tefsirlerine karşılaştırmalı bir yaklaşım

Abstract

Zemahşerî, Kur'ân ilimlerinin bazı konularını el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi't-Tenzîl ve Uyûni'l-Ekâvîl fî Vucûhi't-Te'vîl'ine' kısaca serpiştirmiş, İbn `Atiyye ise bu konuları el-Muharreru'l-Vecîz'nin mukaddimesinde detaylı olarak ele almıştır.Her iki müfessir, hem rivayet hem de dirayet tefsir metodolojisini kullanmıştır. Zemahşerî'nin eserinde, dirayet yönü, İbn Atiyye'nin tefsirinde ise rivayet yönü ağır basmaktadır. Zemahşerî ve İbn `Atiyye rivayet tefsir bağlamında Kur'ân'ın Kur'ân'la, kıraât vecihleriyle, Peygamber, sahabe ve tabiin kavliyle yorumlanması yoluna başvurmuşlar, yeri geldikçe İsrâîlî rivayetlere değinmişlerdir. Zemahşerî Kur'ân'ın Kur'ân'la tefsir edilmesi metodunu, İbn Atiyye ise selefin rivâyetleriyle tefsir yöntemini daha fazla kullanmıştır. Dirayet bağlamında, her iki müfessir de fıkıh, kelâm konularına değinmiş ve batınî yorumları tenkit etmiştir. Fıkhî konularda Zemahşerî Hanefî, İbn `Atiyye ise Mâlikî ekolünün görüşlerine daha çok yer vermiştir. Kelâm konularında Zemahşerî Mutezilî, İbn `Atiyye ise Eş`arî mezhebîne göre yorumlar yapmışlardır.Basra dil okuluna müntesip olan her iki müfessir, âyetlerin dilsel yorumlarını bu okulların kabulleri doğrultusunda yapmıştır. Edebiyat konusunda ise, sonradan ortaya çıkan birçok belağî terimi de kullanan Zemahşerî'nin eseri İbn `Atiyye'nin el-Muharrer'ine göre daha üstün görünmektedir.

While Zamakhshari briefly mentioned about some topics of Quran knowledge in his work el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi?t-Tenzîl ve Uyûni?l-Ekâvîl fî Vucûhi?t-Te?vîl, Ibn Atiyya worked through these topics in the preface of his work el-Muharreru?l-Vecîz.These two interpreters used both narrative tafsir and sagacious tafsir methodology. Sagacious aspect predominated in Zamakhshari?s work but narrative aspect predominated in Ibn Atiyya?s tafsir. In terms of narrative tafsir, Zamakhshari and Ibn Atiyya interpreted Quran by interpreting Quran, recitation, prophet and his companions and successors? utterance and when the occasion arises they mentioned about Isra?iliyyat narrations. While Zamakhshari mostly used interpreting Quran with Quran method, Ibn Atiyya mostly used interpreting predecessor?s narrations method. In terms of sagacity, both interpreters mentioned about fiqh, theology subjects and criticized esoteric comments. While Zamakhshari gave much more place to the views of Hanafi ecole in subjects about fiqh Ibn Atiyya gave much more place to Maliki ecole. In theology subjects Zamakhshari made interpretation according to Mu?tazili madhab but Ibn Atiyya made interpretation according to Ash?ari madhab.These two interpreters, who belong to Basra language school, made linguistic interpretations of ayats in accordance with the acceptances of these schools. However, in literature field the work of Zamakhshari who used many eloquent terms in it is seen superior to Ibn Atiyya?s work el-Muharrer.