Süleymaniye kütüphanesi`ndeki tezhibli el yazmalarının sanat açısından değerlendirilmesi

Abstract

Kitaplar, kültür ve sanat alanındaki en önemli zenginlik göstergesidir. Bunların başında da İslâm kültür ve medeniyetinde temel kitap olan Kur'an-ı Kerîm gelmektedir. Hz. Peygamber (s.a.v)'in vefatından sonraki dönemlerde ortaya çıkan bezeme sanatı, Kur'an-ı Kerîm'i sadece yazmak ve okumakla yetinmeyip, belirli formlar dahilinde görsel açıdan daha da zenginleştirip, ona verilen kıymeti gösterebilme çabası içinde sabır, titizlik ve zerafetle ortaya konulmuştur. Bu değer, sadece Kur'an-ı Kerîm'de değil, aynı içerikle hazırlanan el yazması başka eserlerde de görülebilmektedir. Bu itibarla, hazırladığımız çalışmamızın amacı; geçmişten günümüze kadar gelen ve Kur'an muhtevasını içinde barındıran tefsirlerde de aynı incelik ve güzelliğin bulunduğunu gösterebilmektir. Araştırmada, çeşitli yüzyıllara (16.-18.yüzyıl) ait olan eserler, künyeleri (kitap adı, eser adı, envanter numarası, istinsah tarihi…..v.s) ile birlikte verilmiş olup, klâsik Osmanlı Mushaflarındaki tezyinat alanları olan serlevha (baş sayfa), sûrebaşları, vakfeler (durak), hizip gülleri (sayfa kenar gülleri), cilt, desen, cetvel ölçüleri, renk ve sayfa yapıları açısından değerlendirilmiş; bunların gerek kendi aralarında gerekse yüzyıllar bakımından karşılaştırmaları yapılarak; resim ve çizimlerle desteklenerek açıklanmıştır. Kültür tarihinin en önemli el yazmalarını içinde barındıran, dünyanın sayılı kütüphanelerinden olan Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi'ndeki 6.675 adet tefsirden Kur'an-ı Kerîm tefsirleri seçilmiş; bunlar arasında da bezeme yönünden yoğun olarak kabul edilebilecek on adet el yazması tefsir araştırma konusu olarak belirlenmiştir. Elektronik ortamda tarama yöntemi ile belirlenen verilerin görselleri dijital kayıt şeklinde elde edilmiş, bunlar haricinde de konu ile alakalı kaynaklara başvurulmuştur.

Books are the most important indicators of wealth in the field of art and culture. One of the most important of these is the Holy Quran, which is the main book in Islamic culture and civilization. The art of decoration which emerged after the death of the Prophet Muhammad (peace be upon him), resulted from the efforts to go beyond reading and writing Quran and to enrich it visually within certain forms, with patience, meticulousness and elegance. This value can be seen not only in the Holy Quran but also in other manuscripts prepared with the same content. In this respect, the aim of our study is to show that the same elegance and beauty exist in the commentaries from the past to the present, which contain the content of Qur'an.In the study, the works belonging to various centuries (16th -18th centuries) are given together with their tags (book name, title of the work, inventory number, date of custody etc.); serlevha (front page), surah heads, pauses, page edge roses, which are the decorative areas of classical Ottoman mushafs, are evaluated in terms of binder, pattern, measurements, color and page structures; and these are not only compared with each other and in terms of centuries but also visualized by pictures and drawings.Among the 6675 commentaries in the Süleymaniye Manuscripts Library, which is among the world's leading libraries and contains the most important manuscripts in the history of culture, the commentaries of Quran have been selected, and then ten manuscripts, which can be considered intensive in terms of decoration, have been identified as research subjects. The visuals of the data found via electronic scanning method have been obtained in the form of digital records and other relevant sources have been used.