Arpaçay ve çevresindeki havlı dokumalar

Abstract

Halı dokumacılığının kökeni milattan önceki asırlara uzanan dokuma sanatı olarak ilk defa bir Türk bölgesinde gelişme göstermiş, tabiat şartlarına bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Ortaya çıktığı toplumun duygularını, sanatsal beğenilerini ve kültürel özelliklerini yansıtır. Milli kültürümüzü en iyi şekilde yaşatan alanlardan biri de halı dokumacılığıdır. Arpaçay yöresinde yaptığım araştırma sonucu, unutulmaya yüz tutmuş havlı dokuma örneklerini gün ışığına çıkarmaya çalıştım. Araştırmalarım neticesinde havlı dokumaları geçmişte hem dikey hem de yatay tezgâhlarda dokunduğu, ancak günümüzde artık tamamen dikey tezgâhlarda dokumanın yapıldığı görülmüştür. Köylerde artık halı dokunmamaktadır. Sadece Halk Eğitim Merkezinin açtığı halıcılık kurslarında bu sanat devam ettirilmeye çalışılmaktadır.Arpaçay ve çevresinde tespit ettiğimiz havlı dokumalar, bitkisel, figürlü, sembolik ve geometrik motiflerden oluşur. Bezemeyi oluşturan motifler arasında en sık görülen motif çelebi, ziynetnişan, ejderha ve kartuşlu madalyonlu halılara fazlaca rastlamak mümkündür. Bordürlerde, Sivastika, kurtizi, testere, kadeh, yıldız, elibelinde, okbaşı, suyolu, koçbaşı vb. stilize edilmiş bitki motifleri de kullanılmıştır. Bordürlerde kullanılan motifler ile zeminde kullanılan madalyonlar bakımından Doğu ve Batı Anadolu'yla benzerlikler göze çarpar. Bu motifler farklı isimlerle anılmaktadır. Tespit edilen halıların genellikle çözgü, atkı ve desen iplikleri yün olup, azda olsa pamuk kullanılmıştır. Havlı dokumalarda genellikle bordo, kırmızı, yeşil, lacivert, krem, gri, kahverengi ve siyah renkler ağırlıklı olarak kullanılmıştır. Siyah ve krem renkleri karıştırılıp gri rengin elde edildiği tespit edilmiştir. Dokunan halılarda, Gördes düğümü ve kök boya kullanılmıştır. Tespit edilen doku-maların kalitelerinin çok değişik oldukları, başka bir değişle standart olmadıkları saptanmıştır. Sanat yönün-den dokuma, desenleme üstünlükleri olan halılara rastlanmışsa da bunların sayıları çok azdır. Yöre havlı dokumaları, yastık, heybe, eğer örtüsü, yer halısı, seccade, minder. Duvar halısı gibi amaçlar için üretilmektedir.Anahtar Kelimeler: Dokuma, Dokuma Tezgâhı, Arpaçay Dokumaları, Halı

The origin of carpet weaving was developed in Turkish territory firstly as weaving art occured for ages B.C. and it occured depending on natural conditions. It reflects the emotions, artistic likes and cultural features of its society. One of the areas that perpetuates our national culture is carpet weaving. The result of my search in Arpaçay locale, I tried to discover the obsolescent examples of carpet weaving. In the result of my search, it?s understood that flocculent weavings was weaved on vertical and horizontal looms in the past but it?s weaved completely on vertical looms in the present any longer. This art is tried to be perpetuated in the carpet weaving courses of Public Education Centers only.The flocculent weavings that I have determined in Arpaçay and its environment are herbal, figured, symboli-cal and geometric motives. Among the motives of ornamenting we can meet ?çelebi, ziynet nişan, ejder-ha(dragon) and kartuşlu madalyonlu (cartridged medallion)? carpets frequently. However on the borders Sivastika, kurtizi( wolf footprint), testere(saw), kadeh(cup),yıldız (star), elibelinde, okbaşı (arrow head),suyolu (water road), koçbaşı (ram head),etc. stylized herbal motives were used. In terms of motives on the borders and medallions on the ground, resemblances with East and West Anatolia are seemed. These motives are called with different names. In the warp, scarf and design cord of the determined carpets wool and a bit cotton are used. For flocculent weaving dark red, red,green,dark blue,cream,gray,brown and black are used predominantly. It is understood that when black and cream are mixed, gray is obtained. On the weaved carpets, Gördes knot and madder are used. It is determined that the qualities of determined carpets are very different, on the other words they aren?t standard. Artistically, it is met some carpets that have weaving and patterning distinctions but they are precious few. Locale flocculent weavings are pillow, carpetbag, saddle cloth, ground carpet, seccade and cussion. It is produced for aims such wall carpet.Key Words : Weaving, Weaving Loom, Arpaçay Weavings, Carpet