Erçek gölü havzasının coğrafi etüdü

Abstract

Bu çalışmanın amacı Erçek Gölü Havzasında insanla doğal çevre arasındaki ilişkileri incelemektir. Çalışmada havzanın doğal çevre şartları ele alındıktan sonra, nüfus ve yerleşme ile bu çevre arasındaki ilişkiler detaylı bir şekilde irdelenmiştir. Yörede nüfus ve yerleşmenin geçmişi ve günümüzdeki durumu incelenmiş ve söz konusu unsurların gelecekteki durumu hakkında bazı öngörülerde bulunulmuştur.Araştırmanın konusunu oluşturan Erçek Gölü Havzası, Doğu Anadolu Bölgesi?nin Van Bölümünde yer alan kapalı bir havzadır. Araştırma sahasının yüz ölçümü 1526 km² dir. Havzadaki başlıca topoğrafik şekiller dağlık ve tepelik alanlar, akarsu vadileri, havza tabanı ve düzlüklerdir. Havzanın merkezi kesimlerinde bulunan alüvyal araziler, flüvyal amillere bağlı olarak oluşmuş Kuvaterner yaşlı oluşuklardır. Havzanın çevresindeki dağlarda yaygın litolojik unsurlar olan bazalt, spilit, radyolarit, harzburjit vb. volkanitler ise Oligosen hatta Alt Miyosen kadar devam eden volkanizma olayına bağlı olarak oluşmuş kayaçlardır.Erçek Gölü Havzası kabaca doğu batı doğrultusunda uzanmakta ve bu havza çevresinde yer alan dağlardan inen dereler ile bu derelerin yan kol olarak katıldıkları Özalp Çayı tarafından drene edilmektedir. Sahanın batısındaki Erçek depresyonu, Özalp kasabasının güneyinde yer alan Mollahasan düzlüğü ile doğudaki Saray Ovası yöredeki başlıca düzlüklerdir. Erçek Gölünün kıyısında 1803 m. olan yükselti kademeli olarak artmakta ve çevredeki dağlarda 2953 m.ye kadar çıkmaktadır.Araştırma sahasında coğrafi faktörlere bağlı olarak karasal iklim etkili olmaktadır. Özalpta 35 yıllık rasatlara göre yıllık sıcaklık ortalaması 6 ºC iken bu yerleşmede sıcaklığın 38,8 ºC çıktığı ve -36 ºC ye indiği günler de yaşanmıştır. Temmuz ve Ağustos ayları dışında diğer 10 ayda görülen donlu günlerin yıllık toplam sayısı 174,7 olup oldukça fazladır. Yıllık amplitüdün yüksek olduğu yörede geçiş mevsimlerinin kısa olduğu, sıcak mevsim ile soğuk mevsim arasındaki geçişin hızlı olduğu görülmektedir. Bu özellikler havzada karasal termik rejimin etkili olduğunu göstermektedir.Erçek Gölü Havzasının nüfusu 2010 yılı ADNKS sonuçlarına göre 60457 kişiden oluşmaktaydı. Bu nüfusun 14105?i (% 23,4) yöredeki kasabalarda yaşarken geri kalan 46322si (%76,6) ise kırsal yerleşmelerde yaşamaktaydı. 1935 yılında 7729 kişi olan havza nüfusu, 2010 yılına kadar olan 75 yıllık devrede % 682,2 oranında artmıştır. Havza nüfusu toplamda belirtilen oranda artarken kasaba ve köy nüfuslarında artış oranının farklı olduğu görülmektedir. Nitekim 75 yıllık devrede kasaba nüfusu %1254,9 oranında artmışken bu değer köylerde daha az olup % 592,6 olarak gerçekleşmiştir.Yerleşme tarihi M.Ö 5000 yılına kadar giden hatta bazı araştırıcılara göre daha eski olan araştırma sahasında, günümüzde 2 kasaba, 49 köy, 13 mahalle, 5 mezra, 1 değirmen ve 1 çiftlik yerleşmesi bulunmaktadır. Yöredeki kırsal yerleşmelerin tamamı devamlı yerleşme niteliğinde olup mahalle ve mezra yerleşmelerinin çoğunun köy tüzel kişiliğine sahip olmamaları dışında, köylerden farklı olmadıkları söylenebilir.Araştırma sahasındaki en büyük yerleşme 2010 yılında 10687 kişilik bir nüfusu barındıran Özalp kasabasıdır. Kentsel fonksiyonların yavaş da olsa geliştiği bu kasaba yörede kentleşmekte olan tek yerleşme olarak nitelendirilebilir. Yakın çevresinde bulunan ve yaklaşık 85000 kişinin yaşadığı çok sayıda kırsal yerleşmeyi etki bölgesinde bulunduran bu kasabada ticaret, eğitim, sağlık ve yönetim başta olmak üzere bazı şehirsel fonksiyonların geliştiği görülmektedir.

The aim of this study is to examine the relationship between the natural environment and people in Erçek Lake Basin. In this study, the natural environmental conditions of the basin have been addressed, the relationships between population and settlement, have been examined in detail. History and current status of the population and settlement in the region were examined and some predictions are made about the future of these elements.Erçek Lake Basin, which is the subject of this research, is a close basin located in Eastern Anatolia Region in Van territory. The basin has an area of 1526 km ². The study area is composed of mountainous and hilly areas of the main topographical shapes, river valleys, basin and plains. The alluvial lands which are located in the central parts of the basin, are Quaternary formations existed due to fluvial formations. The common lithological elements in the basin?s surrounding mountains are basalt, spilite, radiolarian, harzburgite and so on. The volcanic rocks are formations which continue to Oligocene and even Miocene, and are formed due to volcanic activity.Erçek Lake Basin extends roughly east-west direction, and the rivers descending from the mountains distribute their water to River Özalp. Erçek depression located in the west of the site, Mollahasan plain located in the south of Özalp and Saray plain in the East, are the main plains of the region. The altitude in the shores of Lake Erçek is 1803 meter. The altitude gradually increases and rises to 2953 meter in the surrounding mountains.Continental climate, depending on geographic factors is effective in the study area. The average annual temperature recorded in Özalps 35 years values is 6 °C, in this settlement there have also been occasions that the temperature ascended to 38,8 ºC and descended to -36 ºC. The total annual number of frost days except for the months of July and August, at the other10 months are 174.7 days which is very high. The annual amplitude is high at the region, transition seasons are short and it is observed that the transition between warm-season and cold season is fast. These features indicate that continental thermal regime is effective in the basin. According to the results of 2010 ADNKS, Erçek Lake Basin population consisted of 60457 people. While 14105 of this population (23, 4%) lived in towns in the region, the rest 46322 (76,6 %) lived in the rural settlements. In 1935, the population of the basin was 7729 people by 2010 in the 75-year period increased by 682,2 %. While the rate of increase of the basin stated proportion, the increase of the town and village populations is different. In fact, in 75-year period the population of the town increased in the rate of 1254,9 % this value in the villages was 592,6 %.The settlement in the region goes back to 5000 B.C and even to some researchers it is much older. At present the research field has 2 towns, 49 villages, 13 neighborhoods, 5 hamlets, 1 mill and 1 farm settlement. All of the rural settlements in the region are considered as permanent settlements, the neighborhoods and helmets can be said that they are not different from the villages.The largest settlement in the study field is Özalp with a population of 10687 in 2010. The development of urban functions in this town is slow, but it is the only agricultural town in the region that is regarded as rural. This town effects the other rural settlements which approximately 85000 of the population lives in the environment and in this settlement some urban functions are developed such as trade, education, health care and management.