Ukaylîler`in siyasî tarihi

Abstract

Bu tezin amacı, Türkiye, Suriye ve Irakın bir kısmını içine alan ve Ortaçağ Müslüman yazarlar tarafından el-Cezîre olarak adlandırılan bölgenin Diyâr-ı Rebiâ kısmına X. ve XI. yüzyıllarda hâkim olmuş Ukaylîlerin siyasî tarihini açıklığa kavuşturmaktır. Bu amaç doğrultusunda, el-Cezîre bölgesinin sınırları, kaynakların verdiği bilgiler dikkate alınarak tayin edildikten sonra bölgenin siyasî hayatında önemli tesirleri olan Abbasîler, Büveyhîler, Mervânîler, Numeyrîler, Mirdâsîler ve Hamdânîler hakkında kısa malumatlar verilmiş olup Hamdânîlerin yıkılması ile Musulda kurulan Ukaylîlerin tarihi açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır. Ukaylîler İslâmdan önce ve sonra farklı zaman dilimleri içerisinde çeşitli kabileler ile birlikte Arap Yarımadası dışına öncelikle Şam ve hemen ardından bölgede meydana gelen Fatımî baskısı neticesinde ise Fırat ve Dicle boylarına göç ederek bölgenin siyasî hayatında önemli rol oynamışlardır.Türk tarihinin önemli bir evresini oluşturan X. ve XI. asırlarda, Oğuzların el-Cezîreye ilk akınları esnasında Diyâr-ı Bekr?den sonra istilaya uğrayan ikinci yer, Ukaylîlerin elinde bulunan Musul olmuştur. Arap Ukaylî kabilesinin Oğuzlar ile ilk karşılaşması bu şekilde gerçekleşmiştir. Ancak bu akınlar ani bir şekilde bitmesine rağmen Türklerin el-Cezîre ile temasları nihayet bulmamıştır. Bu tez çalışmasında ayrıca, Ukaylîlerin bölgedeki faaliyetleri ile birlikte el-Cezîre bölgesine gelen Selçuklu birliklerinin Ukaylîler ile münasebetleri, kaynakların verdiği bilgiler doğrultusunda aktarılmış ve nihayetinde Selçukluların Ukaylîler vasıtasıyla bölgede kurmuş oldukları hâkimiyetin mahiyeti anlaşılmaya çalışılmıştır. Bununla beraber, kaynakların verdiği bilgiler doğrultusunda Ukayl kabilesinin Selçuklu hâkimiyetinin Ortadoğuda başlamasından sonraki durumu da takip edilebilmiştir. Selçuklu-Ukaylî ve diğer devletlerin ilk karşılaşmaları esnasında yaptıkları mücadeleler, zamanla toplumların birbirlerini tanımalarını sağlamış ve birlikte yaşama kültürünü yerleştirmiş olduğu sonucuna varılmıştır.

The aim of this thesis is to clarify the political history of Uqaylids that has been dominated in the Diyar-ı Rabi?â, which is a part of al-Jazirah region surrounded Turkey, Syria and Iraq and the Middle Ages, by X. and XI. centuries. For this purpose, after determining the boundaries of al-Jazirah, taking into account the information provided by the resources, some brief datas have been given about Abbasids, Buwayhids, Marwanids Numayrids, Mirdasids and Hamdanids that had significant impacts to the region's political life at that time periods and also the history of Uqaylids, which was established in Mosul with the collapse of Hamdanids, tried to be clarified. Before and after Islam as in various time periods, Uqaylids emigrated with various tribes from Arabian Peninsula primarily to Damascus and thereafter, here being exposed to the result of pressure from Fatimid, they immigrated along the Tigris and Euphrates rivers where they have played an important role in political life of the region. Constituting an important phase of Turkish History for X. and XI. centuries, during the first invasions of Oghuz to al-Jazirah, Mosul that was in the hands of Uqaylids has been infested as the second infested place after Diyar-ı Bakr. Oghuz tribe's first encountering with the Arab Uqaylid realized in this way. However, despite the end of these raids in an abrupt manner, Turkish?s contacts did end with al-Jazirah. Furthermore in this thesis, besides the activities of Uqaylids, the informations about the relations between Uqaylids and Saljuk troops in the area of al-Jazirah was ultimately transferred in accordance of resources and the nature of sovereignty of Saljuk that established in the region by Uqaylids tried to be understood. However, according to information provided by the resources, Uqaylids situation could be followed after the beginning of the domination of Saljuk tribe in the Middle East. It was concluded that Saljuk-Uqaylid and their struggles during their initial encounter in other states, leaded to the communities to know each other over time, and it placed in the culture of living together.