Vilâyât-ı Şarkıyye Ermenilerine yönelik sevk ve iskân uygulamaları

Abstract

I. Dünya Savaşı esnasında Osmanlı Devleti tarafından çıkarılan `Sevk ve İskân Kanunu`, Türk-Ermeni ilişkileri tarihindeki en önemli olaylardan birisidir. Bu kanunla başta, Sivas, Erzurum, Bitlis, Mamûretülaziz (Elazığ), Diyarbekir ve Van vilâyetlerinden oluşan Vilâyât-ı Şarkıyye bölgesi olmak üzere Anadolu'nun belli yerlerindeki bir kısım Ermeni nüfusu ülkenin güneyindeki Suriye, Halep ve Musul vilâyetleri ile Zor sancağına gönderilmişlerdir. Ülkede yaşayan tüm Ermeni nüfusu bu kanun kapsamına alınmamış, bunlardan bir kısmı sevk ve iskân uygulamalarından muaf tutulmuşlardır. Kadın ve çocuklara ise daha ayrıcalıklı muameleler yapılarak onların bu uygulamalarda herhangi bir mağduriyet yaşamamaları için önemli çalışmalar yapılmıştır. Ermenilerin sevk ve iskânları Osmanlı Devleti tarafından son derece medenî ve hukukî bir çerçevede gerçekleştirilmiştir. Sevk ve iskân uygulamalarına tabi tutulan Ermenilerin can, namus ve mal güvenlikleri ile sevkiyatları esnasındaki nakil ve iâşe masrafları Osmanlı devleti tarafından karşılanmıştır. Ayrıca Osmanlı Devleti tarafından Ermenilerin rahat ve güvenli bir seyahat yapmaları için belirlenen nakil yollarında iâşe, istirahat ve her türlü ihtiyaçlarını güvenli bir şekilde karşılayabilecekleri müesseseler ihdas edilmiştir. Taşınabilir eşya ve mallarını yanlarında götürme hakkına sahip olan Ermenilerin geride bıraktıkları malları da Osmanlı hukukuna göre sahipleri adına muhafaza edilmiş veya yine sahiplerinin izniyle bedelinin üstündeki fiyatlarla satılarak paraları sahiplerine iâde edilmiştir. Osmanlı Devleti tarafından yolculukları esnasında Ermenilere yönelik uygulanan tüm medenî muameleler ve sağlanan imkânlar yalnızca sevkleri esnasında değil gittikleri yerlere iskânları sırasında da uygulanmıştır. Yeni yerleşim bölgelerine gelen Ermenilere Osmanlı Devleti tarafından evler inşa edilmiş, esnaf, tüccar ve çiftçilere aileleri ile birlikte geçimlerini sağlayabilmeleri için çeşitli olanaklar sağlanmıştır.Bu çalışmada, Vilâyât-ı Şarkıyye (6 Vilâyet) Ermenilere yönelik yukarıda bahsedilen 1915-1917 yılları arasındaki sevk ve iskân uygulamaları ele alınmıştır. Çalışma üç ana bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde Ermeni komite ve çetelerinin Osmanlı Devleti aleyhindeki faaliyetleri, Sevk ve İskân Kanunu'nun çıkarılışı ve Erzurum, Bitlis, Mamûretülaziz, Sivas ve Diyarbekir vilâyetlerindeki Ermenilerin sevkleri anlatılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde sevkleri esnasında Ermenilere yönelik sosyal, ekonomik, hukukî ve sıhhi uygulamalar incelenmiştir. Üçüncü bölümünde ise Ermenilerin iskânları ile bu esnada Osmanlı Devleti tarafından gerçekleştirilen sosyal, ekonomik, hukukî ve sıhhî uygulamalar anlatılmıştır.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Vilâyât-ı Şarkıyye, Ermeniler, Sevk, İskân.

The `Dispatch and Settlement Law`, passed by the Ottoman State during the World War I, is one of the most significant events in the history of Turkish-Armenian relations. The Armenian people living in certain parts of Anatolia, especially in such cities as Sivas, Erzurum, Bitlis, Elazığ, Diyarbekir and Van, were sent to Syria, Aleppo and Mosul as well as the district of Zor. Not all the Armenians living in the country were sent away and some were exempted from the requirements of the mentioned law. Women and children were treated in a privileged manner and measures were taken so that they would not suffer. The dispatch and settlement of the Armenians was organised in a civilised manner and legally. The safety of the Armenians subjected to dispatch and settlement was guaranteed and their costs of transfer and food were covered by the Ottoman State. In addition, institutions where the Armenians could meet their needs of food and accommodation were built on the roads of transfer in order for the Armenians to have a comfortable and safe travel. The Armenians were given the right to carry their personal properties with themselves and the properties they left behind were either protected on behalf of their owners in accordance with the Ottoman law or sold with the consent of their owners for prices beyond their value. The money obtained from the sale was given to the owners. The Armenian people were provided with facilities not only during their travel to their new settlement places but in their new homes. Houses were built for them by the Ottoman State and other facilities were provided for the farmer, merchant and artisan Armenians so that they could earn a living for their families.This study is intended to examine the dispatch and settlement implementations the Armenians were subjected to between 1915 and 1917 in the six provinces. The study is divided into three parts. The first part is about the antagonistic activities of the Armenian committees and gangs against the Ottoman State, the passing of the Dispatch and Settlement Law, and the dispatch of the Armenians living in Erzurum, Bitlis, Elazığ, Sivas and Diyarbekir. The second part of the study examines the social, economic, legal and medical support given to the Armenians during their dispatch. The third part provides information about the settlement of the Armenians and the social, economic, legal and medical facilities provided for the newly-settled Armenians.Key Words: Ottoman State, The Six Provinces (Six Vilayets), Armenians, Dispatch, Settlement