Özelleştirmenin etkinlik ve verimliliğe yansıması: Çimento sektörü üzerine bir uygulama

Abstract

Özelleştirme uygulamaları 1980'ler sonrasında Türkiye'de ve dünyada küreselleşme eğilimiyle beraber iktisadi bir politika aracı olarak ortaya çıkmıştır. Özelleştirmenin temel gerekçesi Kamu İktisadi Teşebbüsleri'nin (KİT) etkinlik ve verimlilik açısından başarısız olmalarıdır. Özelleştirme uygulamalarıyla da işletmelerin yapısı ve yönetiminde meydana gelecek değişim ile KİT'lere piyasa disiplininin kazandırılacağı ve dolayısıyla işletme etkinliği ve verimliliğinin sağlanacağı beklenilmektedir. Bu araştırmanın temel amacı, Türkiye'de çimento sektöründe, özelleştirme uygulamalarının firmaların kaynaklarını daha etkin kullanmaları ve verimlilik artışı sağlamalarına yönelik olumlu bir etkisinin olup olmadığını araştırmaktır. Bu çalışmada 24 çimento fabrikası için 1984-2012 periyoduna ait dengesiz panel veri kullanılarak işletme etkinliği ve verimliliği değerleri Veri Zarflama Analizi ve Malmquist Toplam Faktör Verimliliği Endeksi ile hesaplanmıştır. Daha sonra özelleştirme öncesi ve sonrasına ait ortalama etkinlik ve verimlilik değerleri arasındaki farkın anlamlılığı Bağımsız t Testi ile araştırılmıştır. Son olarak, çimento sektöründe etkinliğin/etkinsizliğin kaynakları, etkinlik değerlerinin bağımlı değişken; üretim kapasitesi, kişi başına üretim, toplam satış, kapasite kullanım oranı ve özelleştirme gölge değişkeninin bağımsız değişken olarak kullanıldığı Tobit model ile analiz edilmiştir. Tobit model tahmin sonuçlarına göre, kişi başına üretim (KBU) ve toplam satış (TS) değişkenlerinin etkinlik üzerinde doğru yönlü; buna karşılık üretim kapasitesi (UKAP), kapasite kullanım oranı (KKO) ve özelleştirme (DOZEL) değişkenlerinin ise ters yönlü etkiye sahip oldukları tespit edilmiştir.Anahtar Kelimeler: özelleĢtirme, etkinlik, verimlilik, veri zarflama analizi, Tobit model

Privatization practices with the globalization trend in Turkey and the world after 1980's have emerged as an economic policy tool. The main reason of privatization of state-owned enterprises (SOE) has come to be unsuccessful in terms of productivity and efficiency. Because privatization will bring business structures and management changes occur, state-owned enterprises will gain market discipline and therefore are expected to provide the business efficiency and productivity. The main purpose of this study is to investigate the resources of the companies in the cement sector in Turkey whether there is a positive impact for ensuring their use more efficient and increase productivity. In the study, the business efficiency and productivity values were calculated by Data Envelopment Analysis and Malmquist Total Factor Productivity Index respectively using the unbalanced panel data related to the 24 cement factories for the period of 1984-2012. Whether there is a statistically significant difference between the efficiency and productivity values before and after privatization was investigated by independent t-test. Finally, resources of efficiency/inefficiency in the cement industry were analyzed by a Tobit model in which the efficiency value is dependent variable while production capacity, production per capita, total sales, capacity utilization rate and privatization dummy variable are independent variables. According to the Tobit model estimation results; the variables of production capacity, capacity utilization rate and privatization have a negative effect on the efficiency while the variables of production per capita and total sales have a positive effect.Keywords: privatization, efficiency, productivity, data envelopment analysis, Tobit model