Savunma sanayii işletmelerinde savunma programları ve maliyet yapıları

Abstract

ÖZET 1990*1 1 yıllara geldiğimizde Dünya'da ülkelerin savunma ihtiyaçları için harcadığı kaynaklar yılda bir Trilyon USD'ı aşmıştır. Bu rakam ülkeler bazında bakıldığında yıllık hükümet harcamalarının yüzde 20'sine, Gayri Safi Milli Hasılanında yüzde 5'lerine gelmektedir. Kaynakların harcama şekli, savunma ihtiyaçlarını üreten ve satan işletmelerin özellikleri ve ülkelerin bu işe verdikleri özel önem, bu alanda özel yasalar ve uygulamalar doğmasına sebep olmuştur. Savunma piyasasında faaliyet gösteren ve ülkelerin savunma ihtiyaçlarını üretip, satan işletmeleri Savunma Sanayii işletmeleri diye adlandırabiliriz. Bu tezde, savunma piyasasındaki işletmelerin özellikleri, organizasyonları ve işletmelerin yaşamlarını sürdürebilmeleri için sağladıkları geliri elde ettiği sattığı malların fiyatlarını belirleme yönteminin savunma sanayii işi etmesindeki şekli ile ikinci dünya savaşından sonra ülkelerin oluşturdukları birlikler ve bu birlikler altında savunma ihtiyaçlarımda ortak üretimle karşılaşmak için gerçekleştirdikleri programlar incelenerek, tartışılmıştır. Tez giriş ve sonuç dışında üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümlerde savunma sanayii kavramlarının tanımı, savunma sanayiilerinin sınıflandırılmasını, savunma sanayiinin özellikleri incelenmektedir. Savunma sanayiinin konusu olan projelerin kapsamı, bu projelerin işletme için riski, kaynaklarının nasıl temin edileceği ve proje fiyatlandırmasındaki belirsizlik anlatılmaktadır. Savunma sanayiindeki işletmelerin örgüt yapısı, üretim sistemleride bu bölümde incelenmektedir. Ayrıca Türkiye'de 214savunma sanayiinin tarihçesi ve savunma sanayiinin ülke ekonomisine etkileri de bu bölümde tartışılmaktadır. İkinci bölümde, savunma sanayii işletmelerinde fiyatlandırma ve ödeme yöntemleri başlığı altında önce fiyat, piyasa ve fiyatlandırma kavramları incelenerek açıklanmaktadır. Savunma sözleşmeleri de bu bölümde incelenmekte, savunma sözleşmelerinin oluşum süreci ve savunma ile sivil sözleşmeler arasındaki farklılıklar tesbit edilmektedir. Dünyada savunma harcamalarında en önemli paya sahip ABD, Federal Almanya ve İngiltere'nin savunma sözleşmeleri için kullandığı özel yasalar ve yöntemler aktarılmaktadır. Ülkelerin oluşturdukları siyasi ve savunma birliklerinde savunma ihtiyaçlarımda ortaklaşa gidererek sinerji etkisinden yararlanmayı amaçlamaları ve bu ortak programların sözleşme yönetim sistemleride bu bölümde incelenmektedir. Üçüncü bölümde, uluslararası savunma programlarının yapılış yöntemi ile ilgili üç örnek olay yer almaktadır. Bu örnek olaylar Türkiye'nin bu programlara yeni yeni ilgi göstermesi nedeniyle, farklı karakterde seçilmiştir. Birincisi araştırma ve geliştirme programıdır. Burada sekiz ülke sanayilerinin tek bir proje geliştirmesinde nasıl ortak çalıştıkları incelenmektedir. İkinci örnek olay Türkiye'de ABD desteği ile üretilen F-16 savaş uçaklarının bir parçasının yerli bir işletmede üretim programıdır. Son örnek olayda ise dört NATO ülkesinin savunmada standardı zasyona gitmek için seçtikleri bir silah sistemini ortak üretmek için oluşturdukları konsorsiyumun çalışma şartları ve bu çalışmada karşılaşılan ekonomik ve işlevsel zorluklar incelenmektedir. 215

SUMMARY Defense requirements of the nations in the world have passed the yearly value of a thousand billion US dollars up to coming 1990. Evaluation of this number at national level shows that, it is around 20 % of yearly goverment expenditures and 5 % of Gross National Product of that country. In this area, special laws, requlations and applications have arise due to type of utilizing resources, the companies producing and selling defense products and special importance given to defense by the nations. The companies operating in defense market and producing and selling defense products are called `Defense Industry Companies.` In this thesis, characteristics of the companies in defense market, their organizations and Price Determination Method for products are analyzed and discussed. Additionally, the alliances formed by the nations after World war II and the co-production Programs to supply defense requirements of allied nations are analyzed and discussed. Thesis is composed of three sections excluding introduction and conclusion. In the first section, the definition of Defense Industry are analyzed. Also defense projects, risk of those projects to the company, resource supplying methods and project pricing uncertainities are explained. Organization structure and production systems of companies in Defense Industry are also analyzed in this section. History of Defense Industry in Turkey and it's effects on national economy are discussed. Payment methods at Defense Industry Companies and depending on these, defense industry resources and 212payment models are studied in detail. In the second section, price market and pricing concepts are examined explained under the heading of Pricing and Payment Methods at Defense Industry Companies. Defense contracts are analyzed, defense contracts' formation phase and the difference between defense and civil contracts are identified. Special laws and methods used in defense contracts from USA, Federal Repulic of Germany and England whose defense expentitures constitue an important portion of world defense expenditure, are given. Nation's aim to use synergy effect by utilizing political and defense alliances are analyzed from the point of view of satisfying defense requirements. Contract Management Systems of these programs are also analyzed in this section. In the third section, construction method of international defense contracts are examined by using three related cases. Different characteristics the sample cases choosen have due to new interest of Turkey to these programs. First case is a research and development program. In this case, the co-operation among eight nations' industries for the development of a project is analyzed. Second sample case is in-house production of a portion of F-16 aircraft, which is supported by USA to be produced in Turkey. In the last sample case, co-production of a weapon system choosen by four NATO member country having aim to standardize defense actions, is analyzed. Also, in this case, the working environment of Consortium formed for this co-production is studied detail economical and operational difficulties in Consortium work environment. 213