Iğdır ovasında yetişen kayısı çeşitleri üzerinde pomolojik biyolojik fenolojik araştırmalar

Abstract

ÖZET Bu araştırma, 1989-1990 yıllarında, Iğdır Ovasında yetişen yalak, Tebereze, Agerik, Ordubat ve Ağcanabat kayısı yezitlerinin fonolojik, döllenme biyolojisi ve pomolojileri ile ilgili bazı özellikler incelenmiştir. Elde edilen sonuçlar şu şekilde özetlenebilir. Kayısı çeşitleri arasında tam çiçeklenme devresine ulaşan ilk çeşit Agerik çeşidi (.31 Hart) olmuş, bunu Şalak (3 Nisan), Tebereze (4 Nisan), Ordubat (5 Nisan) ve Ağcanabat (6 Nisan) çeşitleri ta ki,; etmiştir. Çiçeklenme süresi en uzun olan çeşit Ordubat (11-12 / gün), en kısa olan çeşit İse Ağcanabat (8-9 gün) çeşitleri Kayısı çeşitleri içinde meyve olgunlaşması bakımından en erkenci çeşit Agerik çeşidi olup 20 Hazirandan itibaren tara olgunluğa erişmektedir, kayısı çeşidini Şalak (26 Haziran), Tebereze (7 Temmuz), Ordubat (9 Temmuz) ve Ağcanabat (25 Temmuz) çeşitleri izlemektedir. Hasat süresi en uzun olan yalak çeşidi (10-15 fim), en kısa olanlar ise Agerik ve Ağcanabat (8-10 p ün ) çeşitleri olarak tesbit edilmiştir. Tebereze ve Ordubat çeşitleri ise 10-12 günlük hasat süresine sahiptir. Değişik sakkaroz eriyikleri içinde (% 5, 10, 15 ve 20'lik) en yüksek çimlenme gösteren çeşit Çal ak çeşidi olup, orta lama ';£ 56.3 oranında bir çimlenme göstermiştir. En düşük çimlenme ise Tebereze çeşidinle olu;), ortalama% 29.6 oranında gerçekleşmiştir. Eriyikler arasında en yüksek çimlenme oranı %10 ve 15'lik eriyikler içinde sırasıyla ortalama % 46.8 ve 44.6 oranlarında gerçekleşmiştir.ii Kayısı geçitleri kendileme sonucunda (Tebereze çeşidi hariç) kendine verimli olduklam kabul edilebilir. Kendilemede en yüksek meyve tutumu %35.4 oranında Agerik çeşidinde, en düşük meyve tutumu ise '%0.5 oranında Tebereze geçidinde gerçekleşmiştir. Serbest tozlaşmada ise kendileme sonuçlarına yakın (Tebereze hariç) değerler elde edilmiştir. Serbest tozlaşma sonucunda en.yüksek meyve tutumu '%34,2 oranında Agerik kayısı çeşidinde, en düşük meyve tutumu ise %19.2 oranında Ağcanabat kayısı çeşidinde gerçekleşmiştir. Kayısı çeşitlerinde taç gelişmesi; Tebereze ve Ağcanabat zayıf, Şalak orta kuvvetli, Ağnrik ve Ordubat kuvvetli taç yapısına sahip iken, taç şekli bakımında Şalak açık, Tebereze ve Ordubat yayavan, Agerik dik ve Ağcanabat hafif açık taç şekline sahip olarak belirlenmiştir. 13u çeşitlerde ortalama yaprak alanı 27.8-46.5 cm arasın da değişmektedir. En küçük yapraklı çeşit Tebereze, en büyük yapraklı çeşit ise Ağcanabat olarak saptanmıştır. Yaprakların U/G oranı ise 0.3',-' -1.1 4 delerleri arasında (Ağcanabat ve Agerik) bulunmuştur. Kayısı çeşitlerinde çiçek morfolojileri çeşitlere güre farklılıklar göstermiştir. Agerik kayısı çeşidi dışında bütün çeşitlerde taç yaprakların birbirleriyle olan tema sı mevcuttur. Polen verimi bakımından Tebereze ve Ordubat kayısı çeşitleri yüksek, Şalak normal, Agerik ve Ağcanabat çeşitleri i 3 e düşük polen verimine sahiptir. Erkek organın dişi organı kapatma durumu çeşitler arasında farklılıklar göstermiştir. Flamentin style ile aynı boyda olduğu çeşitLer (Şalak ve Tebereze) olduğu gibi, flamentin style 'den uzun olan (Agerik ve Ordubat) ve flamentin styls'den kısaIII olan (Agcanabat) geçitler de mevcuttur. Kayısı çeşitlerini birbirleriyle karşılaştırmak suretiyle yüksek verimli (Şalak, Ağerik ve Ordubat) ve normal verimli (lebereze ve Agcanabat) olarak değerlendirilmiştir. Ortalama meyve ağırlığı 24-9-62,1 (i- arasında (Ordubat ve Şalak) değişmektedir. Diğer çeşitlerin Teber ez e 34.6, Ağerik- 46. 3, ve Agcanabat 54.2 olarak tesbit edilmiştir. Bu geçitlerin ortalama çekirdek alırlıkları 1.4-3.1 g arasında olduğu saptanmıştır. 'lekirdrA: alırlığı en az olan geçit Ordubat, en ağır olan geçit ise Ağerik' tir. Çekirdeğin meyve ağırlığına oran] arı fi 4.1 (Şalak) ve 8.0 (Ordubat) geçitlerinde olduğu saptanmıştır. Ovada yetiçen geçitlerden lebereze ve Ordubat tatlı, Şalak ve Ağerik orta tatlı, Agcanabat geçidi ise hafif tatlı olarak değerlendirilmiştir. Suda çözünen kuru madde miktarları ortalama fi 13. 5-1?. 3 oranları arasında, sırasıyla Şalak ve Ordubat kayısı çeşitlerinde tesbit edilmiştir. Kuru randımanı en yüksek kayısı geçidi lebereze {'fi 18.8), en düşük çeşit ise Şalak (fi> 14.5) olarak saptanmıştır. Kayısı çeşitlerinde toplam asit miktarı % 0.32-1.22 değerleri arasında Agcanabat ve Ağerik geçitlerinde olduğu tesbit edilmiştir. Bu kayısı çeşitleri 11.0-18.2 m g/l 00 g değerleri arasında askorbik asit içermektedir. Askorbik asit miktarı en düşük çeşit Agcanabat, en yüksek çeşit ise Tebereze 'dir. Bu çeşitlerden dördü açık turuncu ('Jalak, Tebereze, Ağerik ve Ordubat), biri krem (Agcanabat) kabuk rengine sahiptir.iv Bu geçitlerin uyu açık turuncu (Şalak, Tebereze ve Ağerik), biri turuncu (Ordubat) ve birini !e krem(Agcatıabat) meyve et rengine sahiptir. Bu kayısı çeşitlerinden iki3i sulu (Çal ak ve Ağcanabat), diğer üçü orta sulu (Tebereze, Agerik ve Ordubat) olarak saptanmıştır. Şalak ve Ağerik geçitleri orta yumuşak, Tebereze, Ordubat ve Ağcanabat orta sert doku sıklığına sahiptir. 5 kayısı çeşidinle çekirdek içleri tatlı olarak belirlenmiştir. Sadece Ordubat çeşidi yarı-yapışık diğer dört çeşit ise serbest çekirdekli olarak tesbit edilmiştir. Bu kayısı geçitlerinin meyvelerinin değerlendirme şekillerine /elince, Şalak sofralık ve derin dondurmaya, Tebereze kurutmalık ve sofralık, Ağerik sofralık, Ordubat kurutmalık ve Ağcanabat konservelik ve derin dondurmaya uygun olabilir.

SUMMARY In this study, some features concerning phenology, biolo gical fertility and pomology of some apricot cultivars like 'Şalak, Tebereze, Ağerik, Ordubat and Agcanabat' grown in İğdır Plane during; 19^°-19':0 harvest season, have been studied. The results obtained can be sunmeriod in this way: Among these cultivars the first typo which reached the full blomming terra is Agerlk (March 31 th), Şalak ( April 3 th), Tebereze (April <i b), Ordubat (April 5 th) and then Agcanabat (April 6 th). It is determined that the type which had the lon-e^t blooming term is Or dubat' (11-12 lays) and the shortest in Agcanabat (8-9 days). Again among these cultivars the apricot that reached the full ripennign term after -June `3 th in Ağerik, Şalak in June 26 th, Tebereze in July 7 th, Ordubat in July 9 th and then Ağcanabat in July 25 th. The cultivar which had the longest harvest term is Ş.ulak ( 10-15 days), the short est are Ağerik and Agcanabat (8 -If lays). Tebereze and Or dubat cultivars have 10-12 day har /est time. iVithin sucrose salutations (5, JO, 15 and 20 $) the culti var that showed the highest germination is Şalak average 56.3 /, the oultivar that showed the lowest germination is Tebereze average 29.6 ^. Among the solutat i ons the rate of the highest germination in 10 and 14 y- solutions obtained as 46.8 and 44.6 $. Apricot cultivars in self-pollination (except Tebereze)vi have been ob trained self-fertilite. In self-pollination the cultivur that has the highest fruit set was Ağerik (aa 35.4 i) and the lowest fruit rrt was Tebereze (as 0.5 ?'). Except Tebereze in open pollination trie nearest results have been obtained. As a result o n open pollination the culti.var that has the highest fruit set was Ağerik at the rate of 34.2 f and the lowest is Agcanabat at the rate of 19.2 ';'. Trees vigour in apricot, it Was weak in Tebereze and Agcanabat, medium in Şalak an. I strong in Ağerik and Or duba t. In regad the shape Çalak was open, Tebereze and Ordubat spreading, in AgerLk upright and in Ağcana- bat slightly open. The average space of leaf in apricot cultivars varies 2 as 27.8-46.5 eta. The cultivar that has the lowest space of leaf was Tebereze and the highest Agcanabat. Lengt/ breadth ratio of leaves varies (Agcanabat and Ağerik) in 0.92-1.14 The morphology of blooms varied with varieties, petals were all together in all varieties except Ağerik. Tebe reze and Ordubat were rich; Şalak was normal whereas Ağerik and Agcanabat varieties were poor in pollen. The differences obsorverd among cultivars in terms of stat- nes of pistiliate and sytamlnate. They were the some in level of Şalak and Tebereze; but flauient of Ağerik and Ordubat was higher than styl whereas, flauent was lower than styl in Agcanabat. Compering the apricots with each the cultivars that have the highest cropping ratio are Şûlak, Ağerik and Ordubatvıı the cultivars with medium cropping. The average fruit weight was between 24.9-62.1 g (Ordubat and Şalak) re:3pectively. In the other cultivars Tebereze 34.6, Ağerik 6.3 and Ağcanabat. 54.2 g. Average seed weight was between 1.4-3.1 g (Ordubat and Ağerik). The seed weight/fruit weight proportion was between 4ol~ 8.0 '/. and it was minimum 'Qulak and maximum in Ordubat. Flavours were evaluted as follows: Tebereze and Ordubat sweet, Şalak and Ağerik medium sweet and Ağcanabat mode rately sweet. The greatest percentage of dry yield was determined in' 2feber.eze (l8.8 i>), while the other were between 13.5-19-5 percent. Total soluble solids values were 13.5-18.3 percentage respectively (Şalak and Ordubat-). Total acidity was between 0.32 (Ağcanabat) and 1.22 (Ağ erik) percentage. I Total ascorbik acid content was between 11.0-18.2 mg/lOO, g respectively and it was lowest in Ağcanabat and highest in Tebereze. In terms of skin colour four of them are light ûrange (Şa~» lak, Tebereze, Ağerik and ûrdubut), one of them ise cream (Ağcanabat). In terms of flesh colour, there of them (Şa lak, Tebereze und Ağerik) were light orange, one of them.(Ordubat) orange, the other (Ağcanabat) was cream. Cultivars (Şalak and Ağcanabat) were juicy ant the other were medium juicy. Çalak a^d Ağerik were medium soft and, viii the others were medium firm. All the cultivars had sweat seed. The seeds were semi- jointed to fruit flesh in Ordubat and free in the other cultivars. The ev. Şalak is? for consuming as table and deep freezing, ov., Tebereze is for drying- and consuming as table fruit, ev. Ağerik consuming as table fruit, cv. Ordubat for drying and cvb Agcanabat for canning and deep feezing.