Bir Osmanlı bütçesi örneği: 1622 tarihli Ruznamçe Defteri (XVII. yüzyıl başlarında Osmanlı kamu ekonomisinin tahlili denemesi)

Abstract

294 Özet 1622 yılma ait bütçeler üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda Osmanlı Devlet' nin gelir-giderleri ile ilgili iki çeşit bütçe kayıtlan olduğu ortaya çıkmıştır. Bunlardan birincisi taslak bütçe niteliğinde olup gelir ve giderlerin oluşmadan kaydedildiği erkam defterleri, diğeri ise gerçekleşen gelir-gider kayıtlarının bulunduğu ruznamçe defterleridir. Erkam defterleri devletin yıl içinde gerçekleşen gelir -gider kayıtlarını içermediği için 1 7. yy başlarında Osmanlı kamu ekonomisini tahlil etmek için yapılan incelemede ruznamçe defterindeki kayıtlar bütçe örneği olarak esas alınmıştır. Ruznamçe defterlerine göre 17. yy.ın başlarında devletin gelir kaynaklan; cizye, avarız ve mukataa gelirlerinden meydana gelmektedir. Cizye gelirleri Osmanlı topraklarında yaşayan gayr-i müslim reayadan alman baş vergisidir. Avarız gelirleri olağanüstü durumlarda toplanan bir vergi çeşididir. Mukataa gelirleri ise iktisadi işletmelerden elde edilen gelirlerdir. Devletin gelir kaynaklannı oluşturan cizye, avarız ve mukataa gelirlerinden hazineye giren paralar 1622 yılı itibariyle 104 000 000 akçe tutmaktadır. Bu paralar devlet hizmetinde bulunan merkezi teşkilat içindeki kurumlara harcanmıştır. Bu kurumlann başında kapıkulu askerleri gelmektedir. Bunun dışında saray hizmetleri ve donanma gemilerinin gereksinimleri de bu paralarla giderilmiştir.

295 Abstract In this research, a rough day-book of current financial transactions in a government office dated 1622 was examined. As a result, two kinds of budget records are found to reflect the gross national income and expense of Ottoman Empire. The first one is Erkam Defteri, which includes financial records similar to a budget draft. In contrast, the other is a genuine budget named as Ruznamçe Defteri (the rough day book of current transactions in a government office) recording the reel revenue and expenses of the State. Generally Erkam Defteri (financial records) do not reflect the income and expenditure of the state realized within a year. The record of Ruznamçe Defteri is therefore taken as a model of the official budget with a view to analyse the public economy of Ottoman Empire in seventeenth century. In accordance with the day-book of current financial transactions under study, the national income of Ottoman Empire in first half of.XVn`1` century is comprised of such financial resouraces as Cizye, which is a capitation tax generally collected from non-muslim subjects, Avarız, which is a kind of tax collected from all the subjects of the Empire in case of extraordinary states, and finally Mukataa, which are the leasing rents collected from the persons hiring any of the public properity. The financial income of the Ottoman Empire from these enterprises is observed to amount to 104 000 000 aspers (akçe) regarding the year 1622. This income is determined to have been allocated to the expenditure of the palace and the salary of janissary guard and to the expenses of the Ottoman fleet and naval force.