Erzurum yöresinde doğal olarak yetişen domuz ayrığı (Dactylis glomerata ssp hispanica (Roth) Nyman) bitkilerinin bazı morfolojik,fenolojik ve sitolojik özelliklerinin incelenmesi

Abstract

i ÖZET Bu araştırma, Erzurum yöresinde doğal olarak yetişen domuz ayrığı (Dactylis glomerata ssp hispanica (Roth)Nyman) bitkilerinin bazı morfolojik, fenolojik ve sitolojik özelliklerini belirlemek ve bu özellikler yönünden gruplar arasında farklılıkların bulunup bulunmadığını ortaya koymak amacı ile yapılmıştır. Bitkiler 10-20 Nisan 1990 tarihleri arasında Erzurum yöresine ait 8 farklı lokasyondan toplanmıştır. Toplanan bitkiler saksılara dikilerek 1 yıl süreyle büyümeye bırakılmış ve 25 Nisan 1991 tarihinde klonlama işlemi yapılmıştır. Bu araştırmadan elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibi özetlenebilir: Bitki başına ortalama kardeş sayısı 21.65 olup, Oltu grubu en yüksek (26.62), Güzelyurt grubu ise en düşük (15.75) kardeş saytsana sahip olmuştur. Ortalama bitki boyu, sap kalınlığı ve her bir saptaki boğum sayısının sırasıyla 86.12 cm, 1.92 mm ve 3.3 adet olduğu belirlenmiştir. Bu özellikler yönünden ilk sırayı Oltu (sırasıyla 101.47 cm, 2.32 mm ve 4.0 adet), son sırayı ise Güzelyurt (sırasıyla 74.70 cm, 1.68 mm ve 2.7 adet) almıştır. Ortalama yaprak uzunluk ve genişliği sırasıyla 20.58 cm ve 5.98 mm olup, her iki özellik yönünden de Oltu'dan toplanan bitkiler en yüksek (27.40 cm ve 7.19 mm), Narman'dan toplananlar ise en düşük (14.99 cm ve 5.18 mm) değerlere sahip olmuşlardır. Bitki başına ortalama kök ağırlığı 3.56 g olup, Üniversite grubunun en yüksek (5.66 g) ve Pasinler grubunun en düşük (1.57 g) kök ağırlığına sahip oldukları ortaya konulmuştur. Tüm lokasyonların ortalaması olarak yeşil ot, kuru ot ve ham protein verimleri sırasıyla 28.68 g/bitki, 6.54 g/bitki, ve 0.76 g/bitki; ham protein ve ham kül oranları ise % 11.75 ve % 13.51 olarak belirlenmiştir. Ortalama yeşil ot, kuru ot ve ham protein verimlerinin Oltu grubunda en yüksek (sırasıyla 53.19 g/bitki, 12.36 g/bitki ve 1.30 g/bitki), Pasinler grubunda ise en düşük (sırasıyla 10.82ii g/bitki, 3.15 g/bitki ve 0.36 g/bitki) olduğu tespit edilmiştir. Ham protein oranı yönünden ilk sırayı Olur grubu (% 12.42), son sırayı da Oltu grubu (% 10.28) almıştır. Ham kül oranı en yüksek (% 13.75) Güzelyurt'tan alınan bitkilerde, en düşük (% 13.24) Narmandan getirilenlerde bulunmuştur. Ortalama salkım ekseni uzunluğu, salkımda başakçık sayısı, salkımda çiçek sayısı ye başakçıkta çiçek sayısının sırası ile 9.73 cm, 134.66 adet, 511.03 adet ve 3.73 adet olduğu ortaya konulmuştur. Salkım ekseni uzunluğu ve salkımda çiçek sayısı yönünden ilk sırayı Oltu populasyonu (12.03 cm ve 552.0 adet), son sırayı ise Güzelyurt populasyonu (7.32 cm ve 412.66 adet) almıştır. Salkımda başakçık sayısı en fazla (149.73 adet) Ulubağ ve en az (106.72 adet) Güzelyurt lokasyonunda bulunmuştur. Başakçıkta ortalama çiçek sayısının en yüksek olduğu Oltu grubunda 4.0 adet, en düşük olduğu Olur grubunda ise 3.5 adet çiçek sayılmıştır. Tohum tutma oranının ortalama % 60.20 olduğu, % 63.44'lük değer ile Ulubağ'dan getirilen bitkilerin ilk sırayı, % 58.17 ile Güzelyurt'tan getirilenlerin son sırayı aldıkları yapılan değerlendirmeler sonucunda tespit edilmiştir. İncelenen tohumların ortalama 1000-tane ağırlığı 0.981 g olup, en yüksek (1.034 g) Oltu grubunda, en düşük (0.941) ise Güzelyurt grubunda bulunmuştur. Ortalama tohum çimlenme hızı ve gücü sırasıyla % 26.84 ve % 56.84 olmuştur. Her iki özellik yönünden de ilk sırayı Oltu (sırasıyla % 60.25 ve % 91.25) ve son sırayı ise Olur populasyonu (sırasıyla % 9.50 ve % 17.75) almıştır. Sapa kalkma, ilk başaklanma, tam başaklanma ve çiçeklenme tarihleri yönünden en erkenci grubun Ulubağ (sırasıyla 8, 26, 30 Mayıs ve 7 Haziran), en geçci grubun ise Narman (sırasıyla 8, 15, 20 ve 29 Haziran) olduğu kaydedilmiştir. Mitotik kromozom incelemeleri sonucunda tüm bitkilerin tetraploid (2n=28) olduğu, aneoploid bitki bulunmadığı tespit edilmiştir. İyi boyanan çiçek tozu oranının % 94.12-97.62, az boyanan çiçek tozu oranının ise % 2.38-5.98 arasında değiştiği ortaya konulmuştur.

Hi SUMMARY The objective of this research was to determine the morphological, phonological and cytological traits of orchardgrass (Dactylis glomerata ssp hispanica (Roth) Nyman) plants collected from different locations of Erzurum. It was also aimed to identify the differences among the groups belong to different locations. The plant have been collected from eight different locations of Erzurum from 10 to 20 th April of 1990. Then plants have been planted into pots and grown for one year. The clones of thes plants were replanted on 25th April, 1 991. The results obtained in this research can be summarized as follows: The average number of tillers per plant was 21.65. The group Oltu had the highest number (26.62) whereas the group Güzelyurt had the lowest number (15.75). The average plant height, stem thickness and the number of node per stem were 86.12 cm, 1.92 mm and 3.3 respectively. The group Oltu with regarding to there traits was firstly placed (101.47 cm, 2.32 mm and 4.0 resp.), whereas the group Güzelyurt was finally placed (71.70 cm, 1.68 mm and 2.7 resp.). The average length and width of leaves were 20.5 cm and 5.98 mm respectively. The plants collected from Oltu had the highest leaf length and width (27.40 cm and 7.19 mm), and the plants collected from Narman had the lowest leaf length and width (14.99 cm and 5.18 mm). The avegare root weight per plant was 3.56 g. It was determined that the group University had the highest root weight (5.66 g) and the group Pasinler had the lowest root weight (1.57 g). As the average over all locations green hay, hay and crude protein yields were 28.68 g/plant, 6.54 g/plant and 0.76 g/plant; crude protein and crude ash ratio were 11.75 % and 13.51 % respectively. The highest green hay, hay and crude protein yieldsiv belonged to the group Oltu (53.19 g/plant, 12.36 g/p!ant and 1.30 g/plant resp.), whereas the lowest value belonged to the group Pasinler (10.82 g/plant, 3.15 g/plant and 0.36 g/plant resp.). The highest values in terms of crude protein percentage and crude ash were obtained from the groups Olur (12.42 %) and GOzelyurt (13.75 %), on the other hand the lowest values were obtained from the groups Oltu (1 0.28 %) and Narman (13.24 %). The average length of rachis, the number of spikelets and florets per panicle and the number of florets per spikelet were 9.73 cm, 134.66, 511.03 and 3.73 respectively. The group Oltu had the highest rachis length (12.03 cm) and floret number per panicle (552.0) and the group Güzelyurt had the lowest rachis length (7.32 cm) and floret number per panicle (412.66). The numbers of spikelets per panicle were the highest in the group Ulubağ (149.73) and the lowest in the group Güzelyurt (106.72). The number of florets per spikelet were the highest in the group Oltu (4.0) and the lowest in the group Olur (3.5). It was found that the average percent of seed set was 60.20 %. The highest percent of seed set (63.44 %) obtained from the collected from Ulubağ, whereas the lowest (58.17 %) from the plants collected from Güzelyurt. The average 1000-seed weight was 0.981 g.The highest 1000-seed weight value (1.034 g) was obtained from the group Oltu, and the lowest 1000-seed weight value (0.941 g) was obtained from the group Güzelyurt. The average germination rate and power were 26.84 % and 56.84 % respectively. The highest and the lowest values related to these two factors were between the group Oltu (60.25 and 91.25 % resp.) and the group Olur (9.50 and 17.75 % resp.). The earliest group in terms of stem elongation, the beginning of heading, heading and anthesis was the group Ulubağ (8, 26, 30 May and 7 June resp.), the latest group was the group Narman (8, 15, 20, 29 June resp.).As a results of mitotic chromosome observation, it was found that all plants were tetraploid (2n=28), and there was no any aneuploid plant. The ratio of well-stained pollen varied between 94.12 % and 97.62 % whereas the ratio of poor-stained pollen varied between 2.38 % and 5.98 %.