1959-1960 Kıbrıs antlaşmalarının hukuksal geçerliliği

Abstract

ÖZET 1959-60 Kıbrıs Antlaşmaları, sui generis olarak nitelenen Kıbrıs Cumhuriyeti 'ni kurarak, Ada tarihi bakımından çok önemli bir dönüm noktası ortaya çıkarmıştır. Kıbrıs Cumhuriyeti anayasası ile bahse konu antlaşmalar arasında yapılan karşılıklı göndermeler, uluslararasılaştırılmış bir anayasayı ve hukuksal statüyü ifade etmektedir. Garantör devletler, Garanti Antlaşması hükümleriyle sadece Kıbrıs'ın bağımsızlığım, toprak bütünlüğünü ve güvenliğini değil, aynı zamanda Temel Hükümlerle kurulmuş olan anayasal düzenini de tanıyarak garanti etmişlerdir. Sözü edilen Temel Hükümler, devletin ve onu yönetecek hükümetin iki toplumlu niteliğini belirlediğinden, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin hükümet şekli ve yöneticilerinin hangi topluma mensup olacakları konusu, bu devletin iç işi olmaktan çıkmıştır. Öte yandan Anayasa' nın 182. md.'si de, Temel Hükümlerin hiçbir biçimde `değiştirme, ilave veya kaldırma suretiyle tadil edilemeyeceğini` hükme bağlamıştır. Bu nedenle, gerek bu hükümlerde, gerekse 1959-60 Antlaşmalarında yapılacak herhangi bir değişiklik, bu antlaşmaların tüm taraflarının rızasını gerektirecektir. 1959-60 Kıbrıs Antlaşmalarıyla yaratılmış olan hukuksal statü, bu antlaşmalara taraf olmayan devletler bakımından da birtakım hak ve yükümlülükler yaratmaktadır. Pacta tertiis kuralı gereği uluslararası hukukta, antlaşmaların üçüncü devletler bakımından hak ve yüküm yaratmayacağı kabul edilmekle birlikte, bu kuralın birtakım istisnaları olduğu kabul edilmektedir. Bu istisnalardan biri objektif rejim yaratan antlaşmalardır. 1959-60 Antlaşmaları, Kıbrıs Cumhuriyeti bakımından objektif bir siyasal ve ülkesel rejim yarattıklarından, sözü edilen istisna içerisinde yer almaktadırlar. Geçmişte, temsilciye baskı, devlete karşı kuvvet kullanımı ya da tehditi, eşit olmayan antlaşma, egemen eşitliğe ve self-determination hakkına aykırılık, ağır ihlal nedeniyle sona erdirme ve kuvvet kullanma yasağı getiren jus cogens karakterli kuralla BM Şartı 'na aykırılık gerekçelerine başvurularak, 1959-60 Antlaşmalarının geçersiz olduğu ya da sona erdirildiği ileri sürülmüştür. Fakat antlaşmalar hukuku kuralları çerçevesinde yapılan değerlendirmeler, bu iddiaların gerekli unsurların bulunmayışı nedeniyle yerinde olmadığını göstermiştir. Bu nedenle sözü edilen antlaşmalar bugün halen yürürlüktedir. Yürürlükteki antlaşmalar, taraf devletleri bağlar ve iyi niyetle uygulanmaları gerekir. Fakat Kıbrıs Cumhuriyeti'nin, 1960 yılında antlaşmalarla yaratılmış olan özelliklerini yitirmiş olması ve ortadan kalkması olgusu, 1959-60 Kıbrıs Antlaşmalarının birtakım hükümlerini 326uygulanamaz kılmıştır. Bu koşullar altında taraf devletler, 1959-60 Antlaşmalarının lafsı yerine ruhuna ağırlık vererek, bu antlaşmalarla iki toplum arasında yaratılmış olan dengeyi gözetmek ve buna zarar verecek her tür eylemden kaçınmak durumundadır. 327

ABSTRACT The 1959-60 Cyprus Treaties had established the Republic of Cyprus. Because of the references between these treaties and the constitution of the Republic, main subject matters of this state had gained international dimensions. Though, this system of treaties causes an internationalised statue for the Republic and parties other than Cyprus have rights and duties concerning problems which is normally a matter of domestic issue for that state. For instance, according to the articles of the Treaty of Guarantee, Turkey, Greece and the United Kingdom recognise and guarantee not only the independence, territorial integrity and security of Cyprus, but also the provisions of the Basic Articles of its Constitution. Basic Articles are the articles, which determine the main characteristics of the Republic's government. Because of this system, these characteristics have become the international responsibility of the Republic. The `balance` that established by these Basic Articles could not be considered as an internal matter and constitutional issue of the Republic. Normally, because of the rule pacta tertiis treaties in international law could not affect the third parties. But 1959-60 Cyprus Treaties are creating an `objective regime`. This characteristic of these treaties, just like the case of Switzerland causes international responsibility for all states to respect their provisions and the Republic's statue. It has been argued that the 1959-60 Cyprus Treaties are invalid or terminated by some reasons recognised in international law. For some period, the Greek Cypriot administration has suggested that these treaties were `imposed treaties` and could not be valid. Another argument has been basied on the description that these treaties were concluded by a kind of use of force against the Republic and they were `unequal treaties`. This administration has also declared the Treaty of Alliance as terminated because of its alleged breach by Turkey. It has been argued that the Treaty of Guarantee should be considered void, because Article 4, in allowing unilateral use of force, conflicts with the rule of peremptory norm prohibiting use offeree and Article 2/4 of the UN Charter. Rules of international law concerning these causes of invalidity and termination do not allow us to consider the 1959-60 Cyprus Treaties invalid or terminated. They are valid and stijl in force. Although there are some important difficulties to apply all the provisions of these treaties due to the disappearance of the bicommunal Republic of Cyprus, the spirit and balance emerged 328with these treaties should be taken into consideration. This conclusion derives from the rule pacta sunt servanda. 329 WBWXDkSntOH MEMKMZÎ