Erzurum ili merkez ilçede T.C. Ziraat bankası`nca kredilendirilen koyunculuk işletmelerinde ağılların yapısal ve planlama yönünden sorunları ve geliştirme olanakları üzerine bir araştırma

Abstract

ÖZET Bu araştırma, geçimini havancılık ile sağlayan ve özellikle koyun yetiştiriciliği yapan Erzurum Merkez İlçeye bağlı ve T.C. Ziraat Bankası Erzurum Şubesince çeşitli alanlarda yoğun kredi kullandırılan 22 işletmede yapılmıştır. İncelenen ağılların planlama sorunları, eksiklikleri ve geliştirilebilme olanakları ile yöre için önerilebilecek planların hazırlanması amacıyla bu araştırma gerçekleştirilmiştir. Ağıllara ilişkin veriler ölçme, kroki, anket, gözlem ve fotoğraflarla saptanmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bilgiler aşağıdaki şekilde özetlenebilir. -İncelenen ağıllar işletme avlusunda ve işletme merkezinden ayrı bir yerde bulunanlar olarak iki grupta değerlendirilebilir. İşletmelerin 10'unda ağıl diğer işletme yapıları ile bitişik, 8'inde ağıl işletme merkezinde ve diğer yapılardan ayrı, 4*ünde ise ağıl işletme merkezi dışında ayrı bir alanda bulunmaktadır. İşletme merkezi dışında bulunan ağılların konuta uzaklıkları 30-100 m arasında değişmektedir. - İncelenen ağılların tümü sadece koyunların barındırılması amacıyla kullanılmakta olup kapalı ağıl sisteminde yapılmıştır. Açık ağıl sistemine rastlanmamıştır. Kapalı ağıl sisteminin uygulanmasında, yörenin iklimsel özelliği ve işletmelerin ekonomik olanakları etkili olmuştur. -Koyunculuk işletmelerindeki ağıllarda dinlenme yeri dışında sağımhane, yapağı kırkım yeri, gezinti avlusu, yem muhafaza kısmı gibi ağıl kısımları bulunmamaktadır. Yemleme ağıl dinlenme yerinde, yapağı kırkımı ağılın uygun bir yerinde veya işletme avlusunda yapılmaktadır. Ağıllarda mevcut dinlenme yeri alanı ile gerekli olan alan karşılaştırıldığında ağıl dinlenme yerinin bir işletmede yeterli, 9'unda gereğinden fazla ve 12'sinde ise yetersiz olduğu bulunmuştur. -Ağılların tümünde zemin sıkıştırılmış topraktır. İşletmelerin tamamında samanlık vardır. Kuru ot işletme avlusunun uygun bir yerinde veya işletme yapıları üzerinde, kesif yem ise samanlıkta depolanmaktadır.ii - Ağıllarda yemleme için ahşaptan yapılmış sabit ve taşınabilir yemlikler bulunmaktadır. Taşınabilir yemliklerin enine kesitleri eşkenar yamuk şeklinde olup 2-3 cm kalınlıkta, yemleme genişliği 20-25 cm ve yerden yükseklikleri 40-50 cm arasındadır. Bazı ağıllarda kuru otun verilmesi için sabit yemliklerin üst kısımlarında meyilli olarak yerleştirilmiş parmaklıklar vardır. Yemliklerin yemleme genişliği yetersiz olup, kesif yem ve kuru otun birlikte verilebilceği kombine yemlikler önerilebilir. -Ağılların 15'inde kuzular için ağıl dinlenme alanında ayrılmış bölümlerden, 7'sinde ise ağıl dinlenme yerine bitişik ayrı yapılardan yararlanılmaktadır. Gebe ve hasta koyunlar kuzular bölmesinde, koçlar ise koyunlar ile birlikte ağıl dinlenme yerinde barındırılmaktadır. İşletmelerin hiçbirisinde ayak yıkama havuzu ve banyo havuzu yoktur. - Ağılların yapımında kullanılan yapı malzemeleri taş, tuğla, briket, ahşap, kuru ot, geçirimsiz toprak ve alüminyum saç olarak sıralanabilir. Ağıllarda temel derinliği 50-80 cm, kalınlığı ise 50-90 cm arasında olup taş malzemeden yapılmıştır. Taşıyıcı duvarların yapımında taş ve tuğla, kalkan duvarlarda ise briket kullanılmıştır. Duvarların örülmesinde çimento takviyeli kireç harcı kullanılmıştır. -İncelenen ağıllarda çatı örtü şekilleri birinde beşik çatı, 12'sinde tek eğimli sundurma çatı ve 9'unda ise balık sırtı çatı örtüsü şeklindedir. Balık sırtı çatı örtüsüne sahip ağıllarda örtüyü oluşturan toprak kalınlığı 10-30 cm arasındadır. Geçirgenliği azaltmak için toprağın alt kısmına kuru ot da yerleştirilmiştir. Tek eğimli sundurma çatı ve beşik çatılı ağıllarda çatı örtüsü alüminyum saç ile kapatılmıştır. Bu ağıllarda tavan vardır. Balık sırtı çatılı ağıllarda çatı aksamında gereğinden fazla ahşap ve kereste kullanılmıştır. Bu nedenle yörede yapılacak ağıllarda çatı yükünün ağıl taşıyıcı duvarları ile taşındığı asma çatı yapılması önerilir. - Ağıllarda kapı genişlikleri 100-175 cm, yükseklikleri ise 150-220 cm arasında değişmektedir. Araştırma yöresinin soğuk bölgede bulunmasından dolayı ağılların yüksek olması ısı kaybına neden olmaktadır. Bu nedenle ağıl yüksekliklerinin yöreİİİ için 300 cm'den fazla olmaması önerilir. - Ağılların tümü doğal havalandırma ile havalandırılmaktadır. Hava giriş açıklıkları bulunmamaktadır. Hava girişi kapı ve pencerelerden olmaktadır. Pencereler tek camlı olup, soğuk dönemlerde naylon, plastik vb. malzemelerle kapatılmaktadır. Havalandırma bacası 19 ağılda vardır. 2 ağılda ise çatıdaki pencereler havalandırma bacası görevi de yapmaktadır. Havalandırma bacası ebatları 15x15 cm2 ile 70 x 70 cm2 arasında değişmektedir. Ağıllarda mevcut havalandırma bacası alanları ile geçiş mevsimleri için gerekli olan havalandırma bacası alanının karşılaştırılması sonucunda 9 ağılda yeterli 13 ağılda ise yetersiz olduğu bulunmuştur. Havalandırmanın yetersiz olduğu ağıllarda yapı elemanları yüzeyinde nem yoğunlaşması olduğu gözlenmiştir, incelenen ağılların 6'smda birer haftalık sıcaklık ve bağıl nem ölçümleri sonucunda 6 ağılda da bağıl nem % 80'in üzerinde bulunmuştur. Yüksek bağıl nem havalandırmanın yetersiz olduğunu göstermektedir. Ağıllarda ısı ve nem dengesi hesaplamaları yapılmış ve 830-7920 kcal/h ısı açığı oluştuğu belirlenmiştir. Bu ısı açığının kapatılabilmesi için kapı, pencere, tavan ve duvar gibi yapı elemanlarının yalıtılması gerektiği kabul edilerek yapılan hesaplamalarda ağılların 16'sında ısı dengesi sağlanmış, 6'sında ise ısı dengesi kurulamamıştır. Isı dengesinin kurulmamasının nedenleri ağıllarda hayvan sıklığının az olması ve ağıl yüksekliklerinin yöre için önerilenden fazla olmasıdır. - incelenen ağıllarda ışıklandırma için pencereler bulunmakta olup, duvarlara ve bazı ağıllarda çatıya yerleştirilmiştir. Pencere ebatları 40 x 40 cm2 ile 100 x 150 cm2 arasında değişmektedir. Işıklandırma yüzeyi toplam alanının ağıl faydalı taban alanına oranı, incelenen ağıllarda % 0.34-6.7 arasındadır. Ağılların 11'inde bu oran % 3'ün üzerindedir.. Araştırma yöresi için önerilebilecek ağıl planları hazırlanarak araştırmanın sonunda verilmiştir. - Bu çalışmanın ağıl planlaması ve yapımı konusunda yapılacak olan araştırma ve hizmetlere ışık tutması ümit edilmektedir.

iv SUMMARY This study was made in 22 enterprises located in the Erzurum province, whose only means of subsistence is stock breeding, especially sheep beeping and which are given intensive credits in various areas by the Erzurum branch of Ziraat Bankası. This study was realized in order to find out the planning problems, deficiencies and improvement facilities of the investigated sheep-brans and to prepare the plans that can be proposed. Data about the bams were obtained through measurements, sketches, inquiries, observations and photographs. The results of the research are summarized as follows: - The investigated sheep barns can be evaluated in two groups as the ones in the farmstead of the enterprise and the ones somewhere outside the enterprise. In 1 0 of these enterprises the sheep barn is attached to the other buildings while in 8 it is detached, though it is still in the farmstead, in only one of the enterprises the barn is completely seperate and located some other place. The distances between the sheep barns outside the farmstead and the dwelling places vary from 30 to 1 00 m. - All the investigated barns are used only for sheep farming and were built in confined type. Open-front sheep barn do not exist in the region. Climatic conditions of the region and the economic facilities of enterprises have been influented in the use of confined type barn system. -Apart from the resting area, the barns do not have some necessary units like milking room, shearing area, yard and feed storage room. Feeding is done in the resting area while shearing is carried out in the service yard or in the resting area. When a comparison was made between the existing resting areas and the necessary area, it was found that only one enterprise has sufficient, 12 have insuffucient and 9 have more than enough resting area. -The floors of all the barns are rammed earth. All the enterprises have strow-shed. Hay is stored in a suitable part of the service yard or on the roofs of the buildings of the enterprise and grain feed is in strow-shed. ı- Fixed and portable wooden bunks are used for feeding in the barns. Portable bunks are in the shape of trapezoid about 2-3 cm thick and about 40-50 cm high from the ground, their feeding width is about 20-25 cm. In some barns, there are slopping gratings placed over the fixed bunks for giving dry grass. Feeding width of feeders in insufficiend and combined hay-grain feeders can be proposed. -In 15 of the barns, creep in the resting area are used for lambs while in <£', seperate buildings attached to the resting area are used for this purpose. Pregnant ewes and sick sheep are kept in the lambing pens whereas rams are kept together with other sheep in the resting area. No enterprise has a foot bath and dipping vat filled with water containing disinfected materials. -Materials used for the construction of the barns can be given as stone, brick, wood, briquette, hay and aluminum sheet. In the barns the depth of the foundation is between 50-80 cm and the width is between 50-90 cm and all of them are stone made. Stone and brick are used for the main walls and briquette for the gables. Lime-cement mortar is used in masonry construction. -One of the investigated sheep barns has a gable roof, 12 have shed roof and 9 have curved type roof. These last ones the thickness of the earth cover is 10-30 cm. For more insulation hay is also added under the earth, shed roofs and gable roofs are covered with aluminium sheets. There are ceilings in these barns. In sheep bams with curved type roofs extra wooden material and lumber were used. Therefore it is proposed that the sheep barn to be built in the region should have trussed roofs in which the load of the roof is carried by the walls of the sheep barn. - In sheep barn the door width varies between 100-175 cm and door height between 150-220 cm. Since our research area is in the cold region of Turkey high sheep barns couse loss of heat. Therefore it is suggested the height of sheep barns, should not be more than 300 cm. -All houses are ventilated with natural ventilation. There are not any openings for air entry so that it enters from the door and windows. Windows have single panes whichvi are covered with materials like nylon and plastic. 19 barn have chimneys for ventilation. In 2 sheep barns windows on the roof function as ventilation chimneys. The sizes of the chimneys vary from 15 x 15 cm2 to 70 x 70 cm2. When a comparision was made between the areas fo the present ventilation chimneys and the area of the chimney necessary for the transitory seasons, it was found that it is sufficient in 9 sheep barns and not enough in 13. In the sheep barns which lack ventilation dense moisture was observed on the surface of structural members. After the one week measurements of heat and relative humidty in 6 of the sheep barns, the relative humidty in all was found to be more than 80 %. This shows that the ventilation system is not appropriate. The calculations of heat balance and humidty balance were made in the sheep barns and decided that there was 830-7920 Kcal/h deficit. It was also decided that, in order to eliminate this deficit, construction elements such as doors, windows, walls and ceilings could be insalated more. After calculations, heat balance was obtained in 16 of the sheep barns while in 6 it was impossible. The reasons for this failure are the facts that animal density is low in the sheep barns and the height of the banrs exceeds the proposed figures. -In the investigated sheep barns there are windows for lighting which are usually built on the walls, but some are on the roofs. The sizes of the windows differ from 40x 40 cm2 to 100 x 150 cm2. The proportion of the total surface area of lighting to the area of useful floor is 0.34-6.7 % This rate is more than 3 % in 1 1 barns. - Some model sheep barns plans that can be proposed for the research area were prepared and given at the end of this study. - It is hoped that this study will be helpful for the future research and services in the field of sheep barn planning and consturtion.