İslam Hukukunda ceza ehliyeti

Abstract

`Ehliyet`, hak, yetki ve sorumluluk sahibi olmak için elverişli olmayı ifade eden hukukî bir kavramdır. İslâm hukukunda insanın şahsiyeti gereği sahip olduğu ehliyet `vücûb ehliyeti`, mümeyyizlik vasfına bağlı olarak kazandığı yetki ve yeterlilik de `edâ ehliyeti`dir. `Ceza ehliyeti`, kişinin işlediği bir suç için sorumluluğa elverişlilik sahibi olması anlamına gelmektedir. İslâm, ceza düşüncesini ortaya koyarken insanları baliğ olanlar ve baliğ olmayanlar şeklinde ayırmaktadır. Çünkü kişinin biyolojik gelişimi ve aklî melekeleri birlikte gelişmektedir. Kişi, bulûğ çağında kazandığı akıl sayesinde olayları değerlendirebilmekte, davranışlarını şu veya bu şekilde yo nete bilmekte, hukuken suç kabul edilen ya da toplumca kınanan davranışlardan sakınabilmekte, bu davranışlardan sakınmadığında cezalandırılacağını bilebilmekte, cezanın vereceği elemi hissedebilmekte ve psikolojik olarak etkilenmek suretiyle ibret alabilmekte ve ıslah edilebilmektedir. Yani insan iradî bir eylemde bulunurken aklını kullanmaktadır. İnsanın irâde kudreti kelamî mezhepler arasında tartışmalara yol açan bir konu ise de, İslâm hukukçularının tamamı, eğer insan herhangi bir şekilde maddî ve manevî baskı altında değil ise, irâdesinin hür olduğu ve tercihlerini özgür olarak yapabildiği şeklinde düşünmektedir. Çünkü insanın irâde kudretine sahip olduğunu kabul etmeksizin onun cezaî sorumluluğunu izah etmek imkansızdır. İslâm düşüncesinde kişinin gerek dinî, gerekse medenî ve cezaî sorumluluğu sahip olduğu imkan ve kabiliyetle sınırlandırılmaktadır. Bu bakımdan İslâm hukukunda ehliyet ile sorumluluk arasında sıkı bir ilişki vardır. Bedenî cezalar açısından suçlunun âkil-bâliğ olması gerekli iken, malî sorumluluğun doğması için bunun gibi bir şart aranmamaktadır. Çünkü can ve malların dokunulmazlığı, İslâm hukukunun en önemli ilkelerinden birisidir. Kişinin suçlu sayılabılmesi için suç esnasında ehliyet sahibi olması gerekmektedir. Aynı zamanda kişinin savunma hakkını kullanabilmesi ve cezanın vereceği elemi hissederek ders alabilmesi için muhakeme ve infaz aşamalarında da ehliyet sahibi olması gerekmektedir.

`Liability`, is a juristic term which imdicates being suitable for having rights, authority and responsibility. In Islamic Law, a person is considered as liable for his rights (vücûb ehliyeti) due to his personhood and as liable for competence (eda ehliyeti) due to his maturity. `Criminal Liability` means that a person is suitable for responsibility for a crime which he had committed. Islamic Law divides people as matures and immatures in its approach to the idea of punishment, because a person 's mental capabilities and physical growths thrive together. Due to mental development during teenage years, a person can appraise the events, menage his behaviors, abstain from behaviors which are forbidden by law or blamed by the public, if not he knows that he will be punished; he can feel pain caused by punishment, take a lesson by the way of being influenced and he can be corrigible. That is to say, the person uses his own mind while he is doing an voluntary act. Eventhough the person's power öf will is a topic which is controversial among theological schools, all Muslim Jurisprudents think that if a person doesn 't have a physical constraint and compulsion, his will is free and he can make his preferences freely. This is because it's impossible to explain a person 's penal responsibility without accepting his power of will. In the Islam a person's civil, religious and penal responsibilities are limited with his possibilities and abilities. From this point of view, there is a strong connection between capacity and responsibility in the Islamic law. It is necessary that a perpetrator is mature for physical punishments, but there is not a condition similar to this for financial responsibility. Because security of life and properties is among the prominent principles of the Islamic law. The person must have capacity while he has been perpetrating order to be declared as a perpetrator. Also, he must have capacity during judgement and executing for using his right of defence and taking lesson with feeling pain caused by punishment