Sözlüksel görünüş ve Türkçe eylemlerin anlambilimsel sınıflandırılması: Sözlükçe-sözdizim etkileşimi

Abstract

Aydemir, Yasemin, Sözlüksel Görünüş ve Türkçe Eylemlerin AnlambilimselSınıflandırması: Sözlükçe-Sözdizim Etkileşimi, Doktora Tezi, Danışman: Doç. Dr. N.Engin Uzun, 289 s.ÖZETBu tezin savlarından biri sözlükçede `+' değer ile işaretli bazı eylem anlamlarınınsözdiziminde bir üyeye yüklendiği ve sözlükçede `+/-' değer ile tanımlanmamış eylemanlamlarının sözdizimsel ve söylemsel tetiklemelere açık olduğu savıdır. İki sözlükselkavram -devingenlik ve durumsallık- eylemlerin sözlükçede işaretlendiği anlamsalözellikler olarak belirlenmiştir. Bu çözümleme sonucunda dört sözlüksel eylem sınıfıortaya çıkar; a) DEVİNİMLER [+devingen, durumsal], b) KARMAŞIKGÖRÜNÜŞLÜLER [+devingen, +durumsal], c) DURUMLAR [ devingen, +durumsal] ved) GÖRÜNÜŞSÜZLER [devingen, durumsal]. Temel yüklem `ETTİR' görünüş anlamıile tanımlanmamış olan son eylem sınıfının üyesidir. Bu yaklaşımda, sözlükçedeözelliklerinin bazıları veya tümü işaretlenmemiş eylemler potansiyel olarak türetimsırasında bu yorumlara ulaşabilirler.Bu tezin bir başka savı, OL yükleminin baş olduğu Görünüş Öbeğinin değişim vehedefte-bitişli anlamlarının yorumlandığı alan olarak tanımlanması gerektiğidir. Aynızamanda bu alan Olay Öbekte devingenlik ve durumsallık bilgilerinin de zamansalolarak birbirine bağlandığı alandır. Buna bağlı olarak, devinimin uzamsal alanı olarakyorumlanan üyeleri gösteren AÖlerin bu alan içinde sözdizimsel pozisyonlarabağlandığı savunulur. Aynı zamanda, Tenny (1994)deki olay ölçümü kavramının kökeylem ve eylem önü tümlecin birleşimsel anlamından kaynaklandığı; bu nedenle ölçümyorumunun E/ altında okunması gerektiği savlanır.Bu tezin son savı üye bitiştirilmesi konusunda iki hiyerarşinin var olduğudur.Bunlardan biri görünüş anlamları ile, diğeri başlatıcı kavramıyla ilişkilidir. Başlamahiyerarşisi olayda başlatıcı üyeyi en üst sözdizimsel pozisyona, görünüş hiyerarşisi isegörünüş özellikleri ile ilişkili üyeyi üst pozisyona bitiştirir. Bu iki hiyerarşi arasındaBaşlama Hiyerarşisi daha baskındır. Ayrıca, iki görünüş özelliğinden devingenliğindurumsal özellikten daha yukarı da bir pozisyonda yüklendiği varsayılır. Böylelikle,konusal roller tümüyle terk edilebilir.

Aydemir, Yasemin, Lexical Aspect and Semantic Classification of Turkish Verbs:Lexicon-Syntax Interaction, Doctoral Thesis, Advisor: Assoc. Prof. N. Engin Uzun,289 p.ABSTRACTOne of the premises of this work is that some verb meanings marked as `+? value in thelexicon are assigned to an argument in the syntax, and that verb meanings unspecified inthe lexicon are opened to syntactic and discoursive manipulations. Two lexical concepts -dynamicity and stativity- are determined to be lexical features marked on verbs in thelexicon and assigned to arguments in the syntax. As a result of this analysis, four lexicalclasses of verbs revealed; a) DYNAMIC VERBS with the feature matrix [+dynamic,stative], b) COMPLEX ASPECTUAL VERBS with [+dynamic, +stative], c) STATESwith [dynamic, +stative] and d) ASPECTLESS VERBS with [dynamic, stative]. Theelementary predicate `CAUSE? is a member of the last category with no markedaspectual meaning. Under this approach, lexical verbs which are not fully marked in thelexicon may potentially obtain full interpretation through derivations.Second premise of this work is that the Aspectual Phrase which is headed by thepredicate BECOME is argued to be the domain within which the meanings of changeand telicity are interpreted, and which also temporally relates the two features-dynamicity and stativity within the Event Phrase. Arguments which are interpreted asthe spatial domain for the dynamicity/motion described are also proposed to be insertedinto syntactic structures within this domain. It is also argued that the interpretation ofmeasuring-out the event (Tenny 1994) comes from the compositional meaning of theroot V and its complement; therefore, the interpretation of measuring-out is read off thelower E/.Final premise of this work is that two hierarchies are argued to be at work whenit comes to argument linking; one aspectual, the other non-aspectual in nature. Firsthierarchy is instigation hierarchy that links the instigator higher in the argumentstructure. Second one is the aspectual hierarchy that links the argument related to thelexical aspectual meaning -dynamicity and stativity- to a higher position in theargument structure. In addition to argument linking hierarchies, it is also assumed thatthe feature dynamicity is assigned at a higher specifier position than the feature stativityin the syntax. As a result, thematic roles may become all dispensable.