Seyretme, farklı sıra üstü ekim mesafesi ve tarla çıkış oranlarının şeker pancarının verim ve kalitesine etkisi

Abstract

ÖZET Bu araştırma Erzurum şartlarında seyreltme uygulanan ve uygulanmayan koşullarda farklı çıkış oranlarının şeker pancarında kök verimi ve kalitesi üzerine etkisini belirlemek amacıyla, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.'nin Pasinler Araştırma İstasyonunda 1992 ve 1993 yıllarında yürütülmüştür. Deneme iki sıra üzeri ekim mesafesi (8 ve 15 cm), seyreltme (seyreltmen ve seyreltmesiz) ve üç tarla çıkışı seviyesini (% 60, 50 ve 35) içermekte ve şansa bağlı tam bloklar deneme deseninde faktöriyel düzenlemeye göre 6 tekerrürlü olarak kurulmuştur. Farklı çıkış seviyeleri canlı (normal) tohumların % 20 ve 40 oranında ölü tohumlar ile karıştırılması suretiyle elde edilmiştir. Sıra arası bütün uygulamalarda 45 cm olarak alınmıştır. Denemede kök, yaprak ve şeker verimi, şeker varlığı, arıtılmış şeker varlığı, usare safiyeti, kuru madde, şeker dışı K, Na ve amino-N varlığı araştırılmıştır. Ekimde iki sıra üzeri mesafesi (8 ve 15 cm) farklı çıkışlarda bitki sıklığı ve dağılımı bakımından karşılaştırmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlar aşağıda özetlenmiştir : 1. Çimlenme gücü % 90, 72 ve 54 olan tohumlarla, ortalama % 60, 50 ve 35 tarla çıkışlarına ulaşılmıştır. 2. Seyreltmen 8 cm'lik ekimde, % 60, 50 ve 35 tarla çıkışlarında, seyreltme uygulanmasıyla dekara bitki sayısı sırası ile 9600, 8500 ve 7800 olarak tanzim edilmiş, hasatta ise 9000, 8000 ve 7500 bitki düzeyine düşmüştür. Seyreltme dönemi ile hasat arasında sırasıyla % 6.3, 5.9 ve 3.8 oranında bitki kaybı meydana gelmiştir.ii Seyreltmesiz 8 cm'lik ekimde, % 60, 50 ve 35 tarla çıkışlarında başlangıçta bitki sayısı sırası ile dekara 16400, 13700 ve 10200; hasatta ise 12450, 11000 ve 9500 bitki olmuştur. Vejetasyon periyodu süresince % 27.7, 23.4 ve 10.8 oranında bitki kaybı meydana gelmiştir. Seyreltmesiz ekimde hasat zamanındaki bitki sayısı başlangıçtan oldukça düşük bulunmuştur. 3. Seyreltmeli 1 5 cm'lik ekimde, % 60, 50 ve 35 tarla çıkışlarında, seyreltme uygulaması ile bitki popülasyonu, sırası ile dekara 8400, 7200 ve 5100 olarak tanzim edilmiş, hasatta ise 8000, 7000 ve 4950 bitki düzeyine düşmüştür. Seyreltme ve hasat arasında % 4.8, 2.8 ve 2.9 oranında kayıp meydana gelmiştir. Seyreltmesiz 15 cm'lik ekimde, % 60, 50 ve 35 tarla çıkışlarında başlangıçtaki bitki popülasyonu sırası ile dekara 9426, 7646 ve 5304, hasatta ise 8500, 7100 ve 5000 bitki olmuştur. Vejetasyon peryodu süresince % 9.8, 7.1 ve 5.7 oranlarında bitki kaybı meydana gelmiştir. 4. Kök verimi, 8 cm'lik ekimde % 60, 50 ve 35 tarla çıkışlarında sırası ile, seyreltme uygulanan koşullarda dekara 5204, 5171 ve 4982; seyreltme uygulanmayan parsellerde ise, 4419, 4607 ve 4713 kg olmuştur. Aynı tarla çıkışlarında 15 cm'lik ekimde kök verimi, sırası ile, seyreltmelide 4984, 4799 ve 4115, seyreltmesizde ise 5040, 4854 ve 4126 kg/da olmuştur. 5. Arıtılmış şeker verimi 8 cm'lik ekimde % 60, 50 ve 35 tarla çıkışlarında, sırası ile seyreltme uygulanan koşullarda dekara 875, 855 ve 811; seyreltme uygulanmayan parsellerde ise 747, 773 ve 782 kg olmuştur. 15 cm'lik ekimde, % 60, 50 ve 35 tarla çıkışlarında arıtılmış şeker verimi, sırası ile seyreltmelide 817, 766 ve 618; seyreltmesizde ise 828, 774 ve 623 kg/da olmuştur.İÜ 6. Seyreltme uygulaması 8 cm'lik ekimde yaprak, kök ve şeker verimini önemli ölçüde (P<0.01) artırmış; kalite ölçüleri (şeker oranı, arıtılmış şeker varlığı, kuru madde, usare safiyeti) ve saflığı bozan maddelerin (Na, K ve amino-N) oranı yönünden önemli bir farklılığa neden olmamıştır. Geniş mesafeli (15 cm) ekimde seyreltme uygulaması verim ve kalite üzerine önemli bir etki göstermemiştir. 7. Dar mesafeli (8 cm) ekimde verim ve kalite bakımından tarla çıkış seviyeleri arasında önemli bir farklılık yoktur. Geniş mesafeli ekimde % 60 ve 50 tarla çıkışları arasında yaprak verimi, kök verimi, şeker oranı, usare safiyeti, Na ve amino-N varlığı bakımından önemli bir farklılık belirlenememiştir. Oysa % 60 ve 50 tarla çıkışları arasında arıtılmış şeker verimi, arıtılmış şeker ve K içeriği bakımından önemli farklılıklar görülmüştür. Sıra üzeri 15 cm olarak şekilde yapılan ekimde tarla çıkışı % 50'den % 35'e düşünce şeker varlığı, kök ve şeker verimi kayıpları önemli olmuştur. 8. Tarla çıkışının % 50-60 düzeyine çıkması halinde seyreltmesiz 15 cm'lik ekimle seyreltmeli 8 cm'lik ekim arasında, kök verimi, şeker oranı, kuru madde miktarı, usare safiyeti, amino azot, sodyum ve arıtılmış şeker varlığı bakımından önemli bir farklılık belirlenememiştir. 9. Tarla çıkışının % 35 düzeyine düşmesi durumunda, seyreltmesiz 15 cm'lik ekimle seyreltmeli 8 cm'lik ekim arasında kök verimi, kuru madde, amino-N, Na, K, arıtılmış şeker varlığı ve şeker verimi yönünden önemli farklılıklar meydana gelmiştir. 10. Bitki sıklığı dekara 4950-12450 arasında değişmiştir. Kök verimi, arıtılmış şeker varlığı ve şeker verimi sırası ile dekara 9000, 11000 ve 10000 bitki sıklıklarında en yüksek değere ulaşmıştır. Düşük sıklıklarda verim yüksek sıklıklardan daha hızlı azalmıştır. Bitki sıklığı optimumdan saptıkça ilave verimIV olsa dahi şeker oranı düşmekte, buna karşılık şeker dışı maddeler artmaktadır. Düşük sıklığın riski, yüksek sıklığın riskinden daha büyük olmuştur. 1 1. Bitki sayısı arttıkça şeker dışı Na, K ve amino-N azalmakta, oysa şeker oranı, kuru madde ve usare safiyeti artmaktadır. Kök verimi devamlı olarak dekara 7000-9000 bitki arasında yüksek olup, bu sıklığın altında ve üstünde azalmıştır. 12. Dekara bitki sayısı 7000'den 5000'e düşünce, kök verimi % 10.9 (600 kg/da), arıtılmış şeker varlığı ise % 7.5 (1.19 °S) oranında azalmıştır. Kayıplardan kaçınmak için hasatta dekara 7000-8500 bitki için başlangıçta 7600-9400 bitki gerekli olmuştur. Erzurum şartlarında hasatta dekara 8000-10000 bitki en iyi sonucu vermiştir. 13. Seyreltmesiz 8 cm'lik ekimde yüksek bitki sayısı ve çift bitki yeri oranı, kök ve şeker verimini azaltmıştır. Bu ekimde aşırı sıklık meydana gelmiş, çift bitki yeri oranının % 30'dan % 47'ye çıkması ile şeker verimi % 4.5 azalmıştır. Seyreltmesiz 15 cm'lik ekimde % 10-15 çift bitki yeri oranı herhangi bir kayba neden olmamıştır. 14. Geniş bitki aralıkları daha az şeker oranına sebep olmuştur. Kök verimi bitkiler arası düzensiz dağılımla azalmıştır. Tarladaki 0.45 m'den geniş boşluklar sıra uzunluğunun % 6, 15 ve 21 'ini kaplamasıyla kök verimi sırası ile % 4, 15 ve 18 oranında azalmıştır. 15. Seyreltmeli 8 cm'lik ekim, tohum ve tarla işçiliği masrafını artırmaktadır. Hassas ekimde tohumlar arası mesafe artırılarak seyreltmenin tamamen ortadan kaldırılması mümkündür. Genetik monogerm tohumları 45 cm sıra ve 15 cm tohum aralıklarıyla ekmek bir çözüm yoludur. Ancak, seyreltmeninortadan kaldırılması için tarla çıkışının % 50-60 veya daha fazla olması gerekmektedir. 16. Yapılan regresyon ve korelasyon hesapları sonucunda yaprak verimi (YV) ile hasatta bitki sayısı (HBS) arasında olumlu (YV = 1487.9 + 0.179 HBS, r=0.8) ilişki tespit edilmiştir. Kök verimi (KV) ile yaprak verimi (KV = 3603.1 + 0.39 YV, r = 0.403) ve hasatta bitki sayısı (KV = 1491.5 + 0.78169 HBS-0.00004 HBS2, r2 = 0.557) arasında olumlu ve önemli ilişkiler belirlenmiştir. Şeker varlığı (ŞV) ile hasatta bitki sayısı (ŞV = 16.55 + 0.00024 HBS, r = 0.724) arasında olumlu ve önemli, kök ağırlığı (r = -0,733) arasında ise olumsuz ve önemli ilişki belirlenmiştir. Hasatta bitki sayısı ile amino azot (Amino -N = 3.974-0.0002 HBS, r =-0.691), sodyum (Na = 1.359-0.00009 HBS, r = -0.690) ve potasyum (K=6.335-0.0002 HBS, r = -0.784) arasında önemli ve olumsuz ilişkiler belirlenmiştir. Arıtılmış şeker varlığı (AŞVa) ile hasatta bitki sayısı (AŞVa = 10.04 + 0.00120421 HBS-0.00000005 HBS2, r2 = 0.708) arasında önemli ve olumlu ilişki tespit edilmiştir. Arıtılmış şeker verimi (AŞVe) ile yaprak verimi (AŞVe= 420.9 + 0.119 YV, r=0.549), kök verimi (AŞVe = -226.9 + 0.21 KV, r = 0.934) ve hasatta bitki sayısı (AŞVe = 4.21 + 0.1727383 HBS-0.0000088 HBS2, r2 = 0.665) arasında önemli ve olumlu; amino azot (AŞVe = 981.4 - 102.4 Amino-N, r = -0.723), sodyum (AŞVe = 918.2 - 254.9 Na, r= - 0.734) ve potasyum (AŞVe = 1426.1-139.2 K, r= -0.735) arasında ise önemli ve olumsuz ilişkiler belirlenmiştir.

VI SUMMARY This study was conducted in order to investigate the effect of field emergence levels with and without thinning on the root yield and quality of sugar beet (cv.Eva) on the Experimental Farm of Turkish Sugar Factories Corporation in Pasinler Plateau (Erzurum) in 1992 and 1993. The experiment comparied two intra-row spacings (8 cm and 15 cm within rows), thinning (thinned and nonthinned) and three emergence levels (60, 50 and 35 %) arranged in a factorial completely randomized block design with six replicates. Emergence levels were obtained by mixing seed with 0, 20 and 40 % dead seed material. Row spacing was 45 cm apart in all treatments. Data on root, leaf and white sugar yields as well as sugar content, white sugar content (estimated sugar content), clear juce purity, dry matter, non-sugar K, Na and amino-N content were made. Different two seed spacing (8 and 15 cm) under different emergence conditions were compared with respect to plant population and plant distribution in precision drilling. The results obtained were summarized as follows: 1. Laboratory germination was 90, 72 and 54 % in seeds, respectively with corresponding field emergence rates of 60, 50 and 35 %. 2. Sowing seed 8 cm apart with singling in field emergence 60, 50 and 35 %, giving populations of 9600, 8500 and 7800 plant/da after thinning and 9000, 8000 and 7500 plant/da at harvest respectviely. Losses between thinning and harvest with corresponding 6.3, 5.9 and 3.8 %. Precision drilling seed to 8 cm apart without thinning in field emergence 60, 50 and 35 %, giving populations of 16400, 13700 and 10200 plant/da the density of the initial and 12450, 11000 and 9500 plant/da at harvestvii respectively. Losses during vegetation period were 27.7, 23.4 and 10.8 %. The number of beets at harvest time was considerably lower than in the initial stand (effect of self-singling). 3. Sowing seed 15 cm apart with thinning in field emergence 60, 50 and 35 %, giving populations of 8400, 7200 and 5100 plant/da after thinning and 8000, 7000 and 4950 plant/da at harvest respectively. Losses between thinning and harvest were with corresponding 4.8, 2.8 and 2.9 %. Sowing seed 15 cm apart without thinning in field emergence 60, 50 and 35 %; giving populations of 9426, 7646 and 5304 plant/da the density of the initial and 8500, 7100 and 5000 plant/da at harvest respectively. Losses during the vegetation period were with corresponding 9.8, 7.1 and 5.7 %. 4. Root yield in thinned plots sown with 8 cm within row spacing was 5204, 5171 and 4982 kg/da respectively on the field emergence percentages of 60, 50 and 35, whereas it was 4419, 4607 and 4713 kg/da respectively in nonthinned plots. Root yield in thinned plots sown with 15 cm within row spacing was 4984, 4799 and 4115 kg/da respectively in the field emergence percentages of 60, 50 and 35 while it was 5040, 4854 and 4126 kg/da in nonthinned plots. 5. White sugar yield in thinned plots sown with 8 cm within row spacing was 875, 855 and 81 1 kg/da respectively on the field emergence percentages of 60, 50 and 35, whereas it was 747, 773 and 782 kg/da respectively in nonthinned plots. White sugar yield in thinned plots sown with 15 cm within row spacing was 817, 766 and 618 kg/da respectively in field emergence percentages of 60, 50 and 35, while it was 828, 774 and 623 kg/da in nonthinned plots.viii 6. Thinning increased leaf, root and sugar yields (P<0.01), but had no effect on quality criteria (sugar content, white sugar content, dry matter and clear juice purity) and impurity contents (Na, K and amino nitrogen) in plots sown in 8 cm within row spacing, while it did not significantly affect in plots sown in 15 cm within row spacing. 7. The level of emergence had no discernable effect on yield and quality in plots sown in 8 cm within row spacing. In plots sown in 15 cm within row spacing, there was no differences between 60 and 50 % emergence in term of leaf and root yield, sugar content, clear juice purity, Na and amino-N content, but sugar yield, white sugar and K content significantly varied. In plots sown in 15 cm within row spacing sugar content, root and sugar yield significantly decreased than emergence level reduced from 50 to 35 %. 8. When emergence level was about 50-60 %, there was no difference between the treatments of nonthinning sown with 15 cm within row spacing and thinning sown with 8 cm within row spacing in term of root yield, sugar content, dry matter, clear juice purity, amino-N, Na and white sugar content. 9. When field emergence percentage decreased to 35 %, the differences between nonthinning sown in 15 cm intervals and thinning sown in 8 cm intervals, yield and quality significantly varied. 10. Plant densities ranged from 4950 to 12450 plant/da. Root yield, white sugar content and white sugar yield reached maximum values of 9000, 11000 and 10000 plant/da, respectively. Root yield decreased faster in low than in higher plant stand. With an increasing deviation from optimum stand density, root yield and sugar content decreased, whereas non-sugar components increased. The risks of sparse population are greater than that of dense population.IX 11. increasing plant populations markedly reduced the non-sugars Na, K and amino-N, whereas sugar content, dry matter and clear juice purity increased. Root yields were relatively constant between 7000 and 9000 plant/da and fell at lower or higher plant populations. 12. Reducing the population from 7000 to 5000/da reduced root yield by % 10.9 (600 kg/da) and white sugar content by % 7.5 (1.19 °S). To avoid these losses, final stands of 7000 to 8500 plant positions/da and initial stands of 7600 to 9400 plant positions/da were required for this spacings. Tests have shown that a final population of 8000 to 10000 plant per decar is optimum under Erzurum conditions. 13. Sowing seed 8 cm apart without thinning resulted in high beet populations and double-plant proportion reduced root and sugar yield. Sowing at 8 cm intervals without thinning gave an excessively dense stand. Increase in double-plant places from 30 % to 47 % decreased white sugar yield by 4.5 %. Sowing at 1 5 cm intervals without thinning with double plant up to 1 0 and 1 5 % did not cause losses. 14. Wider plant spacing always resulted in lower sugar content. Root yield were decreased when the distance between plant was irregular. When gaps > 0.45 m with covering 6, 15 and 21 % of the row length, root yield were reduced by 4, 15 and 18, % respectively. 15. Sowing at 8 cm intervals with thinning increases seed and labor costs. By using precision drilling and extending the seed distance, it may be possible to eliminate thinning. One compromise solution is the drilling of genetic monogerm seed at 15 cm distance and within a row spacing of 45 cm. The scheme involves manual thinning, but at 50-60 % or more field emergence.16. There was, significantly positive relationships between leaf yield (YV) and, harvest stands (HBS) (YV = 1487.9 + 0.179 HBS, r = 0.8). The root yield (KV) was positively and significantly correlated with leaf yield (KV = 3603.1 + 0.390 YV, r = 0.403) and harvest stands (KV = 1491.5 + 0.78169 HBS-0.00004 HBS2, r2 = 0.557). Sugar content (ŞV) was positively and significantly correlated with harvest stands (ŞV = 16.55 + 0.00024 HBS, r = 0.724). But the relationships sugar content and, root weight (r=-0.733) were significantly negative. The relationships between the harvest stands and, amino-N (Amino-N = 3.974-0.0002 HBS, r = -0.691), sodium (Na = 1.359-0.00009 HBS, r = -0.690) and potassium (K = 6.335 - 0.0002 HBS, r = -0.784) were significantly negative. White sugar content (AŞVa) were positively and significantly correlated with harvest stands (AŞVa = 10.04 + 0.00120421 HBS - 0.00000005 HBS2, r2 = 0.708). The relationships between the white sugar yield (AŞVe) and; leaf yield (AŞVe = 420.9 + 0.1 19 YV, r = 0.549), root yield (AŞVe= -226.9 + 0.21 KV, r = 0.934) and harvest stands (AŞVe = 4.21 + 0.1727383 HBS - 0,0000088 HBS2, r2 = 0,665) were positively and significantly correlated. But the relationships white sugar yield and; amino-N (AŞVe = 981.4-102.4 Amino-N, r=-0.723), sodium (AŞVe = 918.2 - 254.9 Na, r = -0.734) and potassium (AŞVe = 1426.1 - 139.2 K, r = -0.735) were significantly negative.