Divanü Lugti`t-Türk`e göre XI. yüzyıl Türk lehçe bilgisi

Abstract

Eski Türkçe döneminin son halkası sayılan Karahanlı Türkçesi döneminde, standart dilin yanı sıra bazı lehçe ve ağızların bulunduğunu Kâşgarlı Mahmud'un D?v?nu Lu??ti't-Türk adlı eserinden öğrenmekteyiz. Bu eserde XI. yüzyıl Türk boyları ve bunlara ait Türk lehçeleri, sosyolojik ve lingüistik verilere göre sınıflandırılmış, Türk lehçelerinin seslik, biçimlik ve söz varlığı düzeyinde özellikleri nakledilmiştir. Kâşgarlı Mahmud, Türk illerinden derlediği lehçe malzemesini Karahanlı Türkçesi ile karşılaştırmış, XI. yüzyıl Türk lehçelerinin standart dilden ayrıldığı noktaları ve lehçelerin ayırıcı özelliklerini ilk kez dile getirmiştir.Bugün modern Türk lehçelerinde görülen ses, biçim ve söz varlığı özelliklerinin bir kısmının D?v?nu Lu??ti't-Türk'te ilk biçimlerini görebiliriz. Modern Türk lehçelerini sınıflandırmada ölçüt olan önemli dil verilerinin, XI. yüzyılda tespit edilmesi önemlidir. Bu tezde, Kâşgarlı Mahmud'un D?v?nu Lu??ti't-Türk adlı eserinde naklettiği Türk lehçelerinin dil özellikleri, tarihî ve modern Türk lehçeleriyle karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.Anahtar sözcükler:Kâşgarlı Mahmud, D?v?nu Lu??ti't-Türk, Eski Türk lehçeleri, Modern Türk lehçeleri

We learned about the existence of some dialects right along with the standard language among the Karakhanid Turkish period which is deemed as the last ring of old Turkish era, from the D?v?nu Lu??ti?t-Türk, the work of Kâşgarlı Mahmud. In this book, Turkic tribes of the 11th century and their dialects were categorized according to the sociologic, linguistic data and intentionally the phonetic, morphologic and lexicologic characters of the Turkic dialects were introduced. Kâşgarlı Mahmud compared the Turkic dialectal material which was garnered from several Turkic lands to the Karakhanid Turkish and for the first time he pointed out the divergent point of the 11th century?s Turkic dialects from the standard language and the distinctive character of Turkic dialects.We can see the first form of some phonetic, morphologic and lexicologic features of the present day modern Turkic dialects in the D?v?nu Lu??ti?t-Türk. It is important to determine the significant language parameters which can be called as the criteria of categorization of modern Turkic dialects in the11th century. In this dissertation, the language traits of Turkic dialects, which were related by Kâşgarlı Mahmud in D?v?nu Lu??ti?t-Türk, were assessed by comparing them to historical and modern Turkic dialects.KEY WORDSKâşgarlı Mahmud, D?v?nu Lu??ti?t-Türk, Old Turkic dialects, Modern Turkic dialects.