18. yüzyılda malikane uygulaması ve Diyarbekir Voyvodalığı

Abstract

Malikâne uygulamasının etkin olduğu yerlerden biri eyaletlerde hazine defterdarının yönetimi dahilinde olan havâss-ı hümâyûnlardır. 17. yüzyılın ortalarında çeşitli sebeplerle eyalette hazine defterdarının idaresi altında olan havâss-ı hümâyûnlar belgelerde ?defterdarlıkdan ref'? ibaresi ile ifade edilmek suretiyle hazine defterdarının yönetiminden çıkarılmıştır. Böylece ilgili havâss-ı hümâyûnların bir kısmı tek bir mukâta`a haline dönüştürülmüş ve bir voyvoda-mültezimin idaresine iltizamen bırakılmıştır. Bu sayede devletin içinde bulunduğu nakit sıkıntısının aşılmasına katkıda bulunulmuştur. Bunun yanında devlet tek tek verilen mukâta`aların mültezimleriyle ve onların sorunlarıyla uğraşmaktansa kendisine karşı sorumlu olarak bir tek voyvodayı almıştır. Aynı zamanda iltizam şartı ile voyvodayı sorumlu ve yetkili kılarken diğer taraftan da hazineye girecek geliri garanti altına almıştır. Bu şekilde eyalet içinde köy ve mezraalardan, çeşitli üretim ve ticarete dayalı faaliyetlerden ve aşiretlerden alınan vergilerden oluşan bir malî-idarî alan oluşturulmuştur. Bu alanın adı voyvodalık olarak ifade edilirken başında bulunan görevliye ise voyvoda denmiştir.

In practice, havâss-ı hümâyûn offices were one of the active malikâne applications which were under the management of district treasurers. In the middle of 17th century, they have been removed from the command of district treasurers with a phrase: `defterdarlıkdan ref?. Thus, a number of havâss-ı hümâyûn offices were converted into a single mukâta?a and were left in deduction of a voyvoda-mültezim. In this way, a significant contribution to overcome the state?s cash shortage had been made. So that, the state was not forced to deal one by one with tax farmers and their problems, but with a single voyvoda. At the same time, with the deduction clause, the state had given authorization and responsibility on taxes to voyvoda, while it was going to guarantee the tax income to central treasury. As a result, a number of financial-administrative areas in province were created, based on taxes taken from production and trade activities and from tribes. The name of these areas were called as voyvodalık and at the top of the staff in these areas as voyvodas.