Ekim sıklığı ve azotun kışlık buğday genotiplerinde fotosentez alanının büyüklüğü ve süresi ile verim üzerine etkileri

Abstract

ÖZET Buğdayda, tanede biriken karbonhidratların çoğu, çiçeklenme sonrası dönemde fotosentez organlarının büyüklüğü ve yeşil kalma sürelerine bağlı olarak sentezlenmektedir. Fotosentez alanı ve süresinin, genotiplere ve bazı üretim tekniklerine göre değişebilmesi, optimum vejetatif ve generatif gelişmeyi sağlayacak uygulamaları gerekli kılmaktadır. Bu amaca yönelik olarak, beş kışlık buğday genotipine (Yayla-305, Doğu-88, SXL/VEE `S`, BEZ/CAL//BB, Turkey-13) üç farklı ekim sıklığı (350, 475, 600 tohum/m2) ve dört azot dozu (0, 4, 8, 12 kg/da) uygulanmıştır. Erzurum'da, 1993- 94 ve 1994-95 ürün yıllarında ve susuz koşullarda yürütülen bu araştırmadan elde edilen sonuçlan aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür. incelenen bütün karakterler yönünden genotipler arasındaki farklar önemli çıkmıştır. Doğu-88 çeşidi en yüksek m2'deki başak sayısına (576.2 adet) ve en yüksek tane verimine (467.8 kg/da) sahip olmuştur. Turkey-13 hattı, yeşil alanın büyüklüğü (113.2 cm2) ve süresi (265.9 gün) yönünden ilk sırada yer almış ve bu hattın tane ağırlığı (36.9 g) diğer genotiplerden daha yüksek bulunmuştur. En yüksek yeşil alan indeksi (7.97) ve başaktaki tane sayısı değerleri (30.1 adet) ise SXL/VEE `S` hattından elde edilmiştir. Ekim sıklığı, incelenen bütün karakterleri önemli derecede etkilemiştir. Ekim sıklığındaki artışlara bağlı olarak, m2'deki sap ve başak sayısı, yeşil alan indeksi ve yeşil alan süresi artmıştır. Tane dolum periyodu, yaprak alanı, yeşil alan, başaktaki tane sayısı, 1000 tane ağırlığı, hasat indeksi, yaprak alanının ve yeşil alanın fotosentez etkinliği karakterleri ise artan ekim sıklığına bağlı olarak azalmıştır. Buna karşılık, yaprak alanı indeksi, yaprak alanı süresi ve tane verimi değerleri ekim sıklığı 350'den 475 tohum/m2'ye çıkarıldığında önemli oranlarda artmış iken, 475'den 600 tohum/m2'ye çıkarıldığında ise önemsiz azalmalar göstermiştir. Sonuçlar, Erzurum yöresi için 475 tohum/m2 ekim sıklığının yeterli olduğunu ortaya koymuştur. Azot dozlarının, hasat indeksi dışındaki karakterler üzerindeki etkisi önemli olmuştur. Artan azot dozlarının 1000 tane ağırlığı, yaprak alanının fotosentez etkinliği ve yeşil alanın fotosentez etkinliği karakterleri üzerindeki etkilerinin olumsuz, diğer karakterler üzerindeki etkilerinin ise olumlu yönde olduğu belirlenmiştir.Benzer yetiştiricilik koşullarında, 8 kg/da N dozunun yeterli olduğu sonucuna varılmıştır.

I I SUMMARY Most of the seed reserves in wheat is synthesised in post-flowering periods depending on the size of photosynthetic organs and green area duration. Dependency of photosynthetic area and duration on genotypes and agricultural practices requires the treatments that provides optimum vegetative and generative development. For this reason, five wheat genotypes (Yayla-305, Doğu-88, SXL/VEE `S`, BEZ/CAL//BB, Turkey-13) were investigated in relation to sowing density (350, 475, 600 seed/m2) and N doses (0, 4, 8, 12 kg/da) under Erzurum conditions in the cropping seasons of 1993-94 and 1994-95. The results obtained are summarised below. Genotypic differences were significant in all parameters investigated. Doğu-88 had the highest fertile spike number per m2 (576.2) and grain yield (467.8 kg/da) whereas Turkey-13 was the highest ranking line in terms of green area size (113.2 cm2) and duration (265.9 days) with the highest grain weight (36.9 g). The highest values of green area index (7.97) and grain number per spike (30.1) were obtained from SXL/VEE `S`. Sowing density affected significantly all the parameters. Stem and spike number per m2, green area index and duration increased depending on the increases in sowing density while grain filling period, leaf area, grain number per spike, 1000- grain weight, harvest index and photosynthetic efficiency of leaf area and green area decreased. Moreover, leaf area index, leaf area duration and grain yield significantly increased as sowing density increased from 350 to 450 seed/m2, but insignificantly decreased when sowing density increased from 475 to 600 seed/m2. These results indicate that a sowing density of 475 seed/m2 is sufficient under Erzurum region. N doses affected significantly all parameters investigated except for harvest index. Higher N doses decreased 1000-grain weight, photosynthetic efficiency of leaf area and of green area but increased other parameters. It was concluded that application of 8 kg N/da may be adequate for similar conditions.