İlköğretim 4. ve 7. sınıf öğrencilerinin kavramlaştırma özellikleri

Abstract

Bu tezde, ilköğretim 4. ve 7. sınıf öğrencilerinin kavramlaştırma özelliklerini betimlemek amaçlanmış; bu amaç çerçevesinde seçilen kavramların ilkörneklerini/öntiplerini, özelliklerini ve kullanımsal görünümlerini, araştırma grubunun seçimleri ve eğilimleri doğrultusunda belirlemek hedeflenmiştir.`Bir durumu kendi koşulları içinde var olduğu biçimi'yle betimlemeye yönelik tarama türündeki bu araştırma, nicel ve nitel araştırma yöntemleri birlikte/iç içe kullanılarak yürütülmüştür.Teze veri sağlanan araştırma grubunu, dört farklı ilde bulunan beş ilköğretim okulunun 4. ve 7. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırma grubunda 100'ü 4. sınıf, 106'sı 7. sınıf; 106'sı kız, 100'ü erkek olmak üzere 206 öğrenci bulunmaktadır.Veri toplama aşamasında katılımcı öğrencilerin kavramlaştırma özelliklerini betimlemek üzere temsili seçilen yedi kavramın ilkörneğini/öntipini, öne çıkan kavramsal özelliklerini ve tümce düzeyinde kullanımsal görünümlerini belirlemeye yönelik veri sağlayacak açık uçlu - kısa yanıtlı üç sormaca geliştirilmiştir. Sormaca yoluyla toplanan yazılı verilerle 28.183 sözcüklük bir veritabanı oluşturulmuştur.Verilerin çözümlenmesi aşamasında sormacaların yapısına göre yöntemler/teknikler kullanılmıştır. Örnek veritabanındaki veriler, ilk olarak içerik çözümlemesi türlerinden sıklık çözümlemesiyle çözümlenmiştir; daha sonra örnek veritabanındaki örneklerin ortalama olarak kaçıncı sırada yer aldığı, sıra ortalamasıyla (sıra medyanıyla) hesaplanarak ilkörnek/öntip olan örnekler belirlenmiştir. Özellik ve kullanım veritabanlarında bulunan verilerse içerik çözümlemesi türlerinden kategorisel çözümleme ile sıklık çözümlemesi kullanılarak çözümlenmiştir.Araştırmanın bulguları, kavramlaştırmada tipikliğin ve aile benzerliği ilişkilerinin önemli bir rol oynadığına; ancak kavramlara özgü özelliklerin ifade edilmesinde ve kavramların kullanımı sırasında örneklemeye, duyuşsal tutuma, eşdizimliliğe ve sahneleştirmeye dayalı ilişkilendirmelerin öne çıktığını göstermektedir. Bu durum, katılımcı öğrencilerin `ilişkilendirme'lerle örüntülenen bir kavramlaştırma yapısının olduğuna işaret etmektedir.Anahtar sözcükler: Kavramlaştırma, ilkörnek/öntip, özellik/öznitelik, bilişsel ilişkilendirme, sözcüksel görünüm

The purpose of this thesis is to describe conceptualization characteristics of 4th and 7th grade elementary students. To this end, the prototypes, characteristics and pragmatic aspects of the concepts selected were identified in line with the selections and tendencies of the research group.The study employed the survey type that 'describes a certain situation as it exists in its own conditions' and utilized quantitative and qualitative research methods as well.The research group consisted of 4th and 7th grade students of five elementary schools in four different cities. The research group involves a total of 206 students, 100 of which are 4th grades whereas 106 are 7th grades; in addition, 106 of the students were females whereas 100 were males.At the data collection stage, three open-ended short-answer questionnaires were developed to obtain data for establishing the prototypes, prominent conceptual characteristics, and sentence-level usage aspects of the seven concepts selected to identify the conceptualization characteristics of the students participating in the study. A database of 28,183 words was created using the data from the questionnaires.Various methods/techniques were used to analyze the data depending on the structure of questionnaires. First, the frequency analysis, a form of content analysis, was conducted on the data from the sample database; then the rank averages of the samples in the sample database were calculated (using a rank median) were calculated to identify the prototypes. The content analysis of the data from the characteristics and usage databases was performed using categorical analysis and frequency analysis.The findings of the study revealed that typicality and family resemblance relations play a significant role in conceptualization, however associations based on sampling, affective attitude, collocation and scripting come into play in expressing the characteristics of concepts as well as in using the concepts. This implies that the participants have a conceptualization structure that refers to the 'image' patterned through 'associations'.Keywords: Conceptualization, prototype, feature/attribute, cognitive association, lexical aspect.