Trabzon ve çevresinden yapılan Ermeni tehçiri ve yargılamalar

Abstract

vnı Adı Soyadı :Zeynep Tüfekçi Programı : Yüksek Lisans Anabilim Dalı :Türk Tarihi Bilim Dalı :Yakmçağ Tarihi Danışmanı :Doç. Dr. Süleyman Beyoğlu TRABZON VE ÇEVRESİNDEN YAPILAN ERMENİ TEHCİRİ VE YARGILAMALAR Trabzon şehri tarihin her devrinde ticaret ve ikmâl üssü olarak önemini korumuştur. Nitekim, kent bu stratejik konumu nedeniyle Birinci Dünya Savaşı sırasında Rus işgaliyle karşı karşıya kalmıştır. Trabzon Ermenileri, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kurulan komitaların faaliyetleri neticesinde isyanlar çıkarmaya başladılar. Birinci Dünya Savaşı esnasında özellikle Rusya ve İngiltere gibi devletlerin destekleriyle bu isyan hareketleri artarak devam etti. Savaş sırasındaki Ermeni faaliyetlerinin devletin bütünlüğünü tehlikeye düşürmesi üzerine Osmanlı Hükümeti, 1915 yılında tehcir kararı aldı. Buna göre, devlete zararı dokunan Ermeni, Rum, Arap ve Kürtlerin ülkenin iç kısımlarına sevk ve iskân edilmesi kararlaştırıldı. Buna uygun olarak Trabzon'daki bütün Ermenilerin Musul, Urfa ve Zor taraflarına gönderilmesi kararı alındı. Ancak daha sonra alınan kararlarla bölgedeki bazı Ermeniler sevk edilmedi. Tehcir esnasında hükümetin aldığı bütün önlemlere rağmen bazı memurların suiistimalleri görülmüştür. Bu kişiler haklarında yapılan tahkikat sonucunda 1919'da İstanbul'daki Divân-ı Harb-i Örfî'de yargılandılar. Duruşmalar sırasında yeni sanıklar tespit edilerek yargdamaya dahil edildiler. Yargdama sonucunda mahkeme, idam, beraat ve çeşitli süreli hapis cezaları verdi. Yargılamalarda sanıklar İttihad ve Terakki Cemiyeti'ne bağlı olmakla da suçlanmışlardır. Nitekim, Trabzon eski valisi Cemal Azmi Bey, İttihad ve Terakki Cemiyeti'ne mensup olmak suçuyla da yargdandı. Azmi Bey, idama mahkum edildi fakat İttihad ve Terakki Cemiyeti'nin liderleriyle birlikte Berlin'e kaçtığından hakkındaki ceza uygulanamadı. Azmi Bey, Ermeni komitacılar tarafından Berlin'de suikaste uğradı.IX Trabzon'da tehcirin uygulanmasına rağmen bölgede kalan Ermeniler faaliyetlerine devam ettiler. Büyük mücadeleler sonucu kazandan Kurtuluş Savaşı ve sonucunda imzalanan Lozan Barış Antlaşması ile Ermeni sorunu Türkiye açısmdan siyasî bakımdan kapanmıştır. Ancak günümüzde bazı ülkelerin, siyasî çıkarlarıyla bağlantılı olarak Ermenileri desteklemeleri sonucu bu sorun zaman zaman gündeme getirilmektedir.

ARMENIAN'S IMMIGRATION AND THEIR JUDGEMENTS IN TRABZON AND IT'S SURROUNDINGS The city of Trabzon have maintained its importance as a centre of trade and supply base in each part of history. Due to its strategical position the city was occupied by Russian, at the moment of the World War I. Trabzon's Armenians began to rebel as the result of the activities of revolutionary committees that was founded since at the second part of the nineteenth century. Those rebellion activities continued increasingly with the support at some countries like Russia and England at the moment of the World War I. In 1915, The Ottoman Government took a decision that was emigration because of the risk that threatened for the integrity of the country during the war. According that, Armenian, Greek, Arabian and Kurdish who was damaging the country was decided to send and settle inner part of country. It was decided all Armenians in Trabzon to send away Musul, Urfa and Zor. But they musn't send away decision that was taken later. It was appeared that some officials misused the decisions despite all measure during the emigration. In 1919, they were judged in Court Martial during a state of siece in Istanbul at the result of inguirying. During the courts, new suspects were found and involved. At the end of the judgement, capital punishment, acquittal and different sentences prison. In judgement, the suspects were accused of depanding an Committee of Union Progress. Likewise, The ex-governor of Trabzon Mr. Cemal Azmi was judged with the belonging an Committee of Union Progress by default. He was sentenced to capital punishment but it couldn't be put in practice because of running away Berlin with The Leaders of Committee of Union Progress. Mr. Azmi was assassinated by the member of a secret Armenian's revolutionary committee. Although the emigration was put in practice in Trabzon, Armenians who left on the region went on their activities. As a result of the Patriotic War that is ended by the Victory of Turks after significant struggels and by execution of the Lozan Peace Agreement the Armenian Question was ended for the Turkish side in political aspect. But today as a result of some countries political benefit connected with theXI issue, they are in favour of Armenians and therefore the problem is discussed in the international area from time to time.