XI. yüzyılda Orta Doğu`da Yabgulular

Abstract

-VII- Adı Soyadı : Yasemin OĞUZ Programı : Yüksek Lisans Anabüim Dalı : Tarih Bilim Dalı : Genel Türk Tarihi Danışman : Prof. Dr. Hüseyin SALMAN ÖZET XI. YÜZYILDA ORTA DOĞU'DA YABGULULAR Selçuk'un oğlu Arslan Yabgu'nun 1025 yılında Gazneli Mahmud tarafından tevkifi, Selçuklu ailesi içerisinde ilk ayrılık hareketinin başlangıcı oldu. Onun Yabgulu adı verilen maiyeti, Selçuklu reisi olan Tuğrul ve Çağrı Beyler'in idaresine girmeyi kabul etmeyerek Gazneliler'in hakimiyet sahasına, Horasan'a yerleşti. Ancak, bölgede giriştikleri mücadeleler Gazneli idaresinin dikkatini üzerlerine çekmelerine neden oldu. Gerek Sultan Mahmud, gerekse Sultan Mesud, bu Türkmen grubunun faaliyetlerinin önüne geçebilmek için çeşitli önlemler almak zorunda kaldılar. Yabgulular, bu mücadeleler sırasında zaman zaman Horasan'dan uzaklaşarak, Balhan Dağları, İsfehan Azerbaycan gibi çeşitli bölgelere çekildiler. Tuğrul ve Çağrı Beyler idaresindeki Selçuklular1 m Horasan'da bağımsız bir teşekkül oluşturmaları Yabgulular'un bu idare hakkındaki görüşlerini değiştiremedi ve onlar yeni bir coğrafyaya, Anadolu'ya yöneldiler. Diyarbekir, Silvan, Erzen, Cizre gibi Güneydoğu Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde yerel yöneticiler karşısında bazen galip, bazen mağlup olarak faaliyetlerini devam ettirdiler. Ancak, 1045 yılında Musul'da aldıkları yenilgi, onların Selçuklu idaresini kabullerine sebep oldu ve Anadolu gazalarına katılmak üzere Azerbaycan'a çekildiler. 1045-1068 yılları arasında faaliyetleri silikleşen Yabgulular, bu defa Selçuk'un torunlarından Elbasan idaresinde tarih sahnesine çıktılar. Alp Arslan ile arası açılan Elbasan'ın Bizans'a sığınması, bu ülkeye hizmet etmek istemeyen Yabgulular'ın Kurlu, Atsız, Şöklü adlı beyler maiyetinde Suriye ve Filistin'e yönelmelerine neden oldu. Onlar daha önceki yaşantılarından farklı olarak burada fethettikleri yerlerde Selçuklu'ya bağlı siyasî bir teşekkül oluşturdukları gibi, yerleşik hayata dair icraatlarda bulundular. Ancak, Atsız'ın ölümünden sonra Yabgulular'ın bölgedeki faaliyetleri de silikleşti. Anadolu'da kalan bir kısmı ise, Süleyman Şah'ın Anadolu Selçuklu Devleti'ni kurmasına kısmen katkıda bulundular. Bu çalışmada Arslan Yabgu'dan Atsız'ın ölümüne kadar olan dönemde, bu Türkmen grubunun faaliyetleri tespit edilmeye çalışıldı.