Osmanlı camisinde mihrab önü mekanı

Abstract

Tarihî vesikalarda `mihrab sofası` ismi ile anılan, Osmanlı cami mimarîsine özgü bir uygulama olan, mihrabı da içine alarak kıble cephesinden çıkıntı yapan bir hacim olarak tarif edebileceğimiz mimarî mekan türü, çeşitli açılardan ele alınmıştır. Balkanlardan Mısır'a kadar geniş bir coğrafyada, elliden fazla yapıda görülen mihrab sofası, tam fonksiyonları ve boyutlarıyla XV.asirda ortaya çıkmış ve imparatorluğun sonona kadar uygulamada kalmıştır. Kataloga dahil edilen yapılarının tek tek incelenmesi neticesinde bazı sonuçlara ulaşılabilmiştir. İslam tarihi boyunca mihrab etrafında gelişen vurgulayıcı uygulamalardan biri kabul edilebilecek sofa tatbikatını, Orta Asya Türk evindeki dört eyvanlı şemaya bağlamak da mümkün gözükmektedir. Kilise apsislerine şeklî benzerliği yanında fonksiyon ve ana bina ile nisbetlerindeki farklar da aşikardır. Plan şemaları açısından değerlendirilen mihrab sofasının hemen her tipte kullanıldığı görülmüştür. Genişleme, yön vurgusu ve hareketliliğe katkıları yanında, ilgili hacim de başlı başına üzerinde durulan bir mekan olarak değerlendirilmiştir. Mihrab sofası, bütünün en aydınlık, göz alıcı, hareketli ve yoğun bezenmiş parçasıdır. Mihrab sofası, kütle kompozisyonu konusu çerçevesinde ele alındığında, dikdörtgen ve poligonal planlı olmak üzere iki ana tipe ayrılır. Sofanın çoğunlukla ayrı bir örtüye sahip olması da hususî bir mekan olarak düşünüldüğünün işaretidir.En fazla tercih edilen yarım kubbe ile de esas mekanla bütünlük farkettirilmiştir. Kıble cephesine alçak seviyede bitişen sofaların, klasik devirde yükseldiği görülmekte, son dönemde erken devir özelliklerine dönüş farkedilmektedir. Kütlenin enXIV hareketli yüzeylerine sahip mihrab sofası, problemli kıble cephesini de hareketlendirmiş ve payandalanma işlevi üstlenerek, kıble duvarını ağır görünüşünden kurtarmıştır. Kütle kompozisyonu ve iç mekan teşekkülüne önemli katkıları sebebiyle Osmanlı mimarları tarafından tercih edilen birim, dikkatle ele alınmış ve adeta caminin vitrini olmuştur.

In this study, one of the most important parts of Ottoman Mosques architecture, namely, the sofa of niche -a place where is situated in the direction of Ka'ba in the Mosques- has been dealt with in detail. The sofa of niche, which is seen in more than fifty mosque buildings, exist in a wide geographical place such as from Balkans to Egypt, appeared with its full functions and dimensions around XV. Century and it remains effective at the end of the Ottoman state. We reach some conclusion on the basis of catalogues which contain information about this structure. It is possible to make a connection between the practice of sofa which is developed around the niche in the long Islamic history and the scheme of four eyvans in the house of Central Asian Turks. Besides its superficial resemblance, to the Church's apsis, there is a clear difference in their functions and their relation to the main buildings. From the perspectives of plan scheme, it has been observed that the sofa of niche is used in every form. Besides its expansion, the stress of direction and its contribution to the movement, the space is considered a unique place on which it stands alone. The sofa of niche is an enlightened, brilliant, movable and dense part of the whole. When the sofa of the niche has been dealt with on the basis of block composition frame, it is divided into two main t ypes: r ectangular and p olygonal. S ofa's p ossession o f s pecial cover a lso i ndicates that it is thought to be a different place. By means of the most preferable half dome, the wholeness of the main place has been realized. The low attachment of sofa to the direction side became higher in the classical period; however, later on it has been observed that there is return to its earlier features. Having the most movable surface of block, the sofa of the niche activate the problematic surface of the direction and it also takes the duty of support (payanda) upon itself to save the wall of the direction from its unusual appearance. Because of its great contribution to the composition of the block and its playing a very important role in the formation of inside body (place), the Ottoman architecture preferred it frequently. Therefore, it is not wrong to say that the sofa of the niche constitutes the display cabinet of the mosques.