16. yüzyılda Üsküdar`da sosyal ve iktisadi hayatın göstergeleri: Üsküdar kadı sicilleri üzerine bir çalışma

Abstract

ÖZET Seriye Sicilleri, Osmanlı Tarihi üzerine günümüze kadar yapılan bütün araştırmalarda kullanılan, en önemli kaynaklardan birisi olmuştur. Çünkü, Seriye Sicilleri Osmanlı İmparatorluğu'nun ticari, iktisadi, sosyal, idari, siyasi ve kültürel hayatı üzerine yapılan her türlü araştırmaya kaynak olabilmektedir. Ayrıca seriye sicilleri yerel tarihe ışık tuttuğu için şehir tarihi araştırmalarında da önemli başvuru kaynağı olmaktadır. Bu çalışmada Üsküdar kadılığının XVI. yüzyılın ilk yansına ait 14 adet kadı sicilleri üzerinde çalışılmıştır. Bu siciller H. 919-955 tarihler arasında Üsküdar kadılığı tarafından verilen hüccet ve hükümleri ihtiva etmektedir. Bu sicillerde İstanbul tarihi ve özellikle Üsküdar tarihi üzerine yapılacak çalışmalar için zengin bilgiler bulunmaktadır. Bu bilgiler arasında Üsküdar bölgesine ait yerel bilgiler bulunduğu gibi,. genel Osmanlı tarihine ait bilgiler de bulunmaktadır. Diğer yandan bu defterlerin ikinci önemli özelliği ise, bilinen sicil defterleri içinde İstanbul tarihi için en eski tarihli sicilleri oluşudur. Üsküdar mahkemesine ait bu siciller 919 H.-1513 M. tarihinden itibaren başlamaktadır ki, İstanbul sicilleri içinde bu kadar eski tarihli başka bir mahkeme sicili yoktur. Üsküdar kadılığının XVI. yüzyılın ilk yansına ait bu defterler toplam 2856 sayfadır. Çalışmaya önce bu defterler okunarak başlandı. Okuma esnasında sicillerde geçen bütün hüküm ve hüccetler incelenip, sicillerde geçen ortak konu başlıkları tespit edildi. Okuma sonunda 35 adet konu başlığı tespit edilmiştir. Ayrıca aynı konuya ait hüküm ve hüccetler bir başlık altında tasnif edilerek bir konu indeksi hazırlanmıştır. Tezin okuma safhası bittikten sonra, yazma ve elde edilen istatistiksel bilgileri değerlendirme safhasına geçilmiştir. Önce her konu başlığı bir metin hazırlanmıştır. Bu metinde konunun o dönemdeki işlevi, tarihsel gelişimi vb. konular üzerinde durulmuştur.durulmuştur. Daha sonra konuya ait hükümlerin diplomatik özellikleri anlatılmıştır. Her konu başlığının metin kısmı, konuya ait bir örnek verilerek bitirilmiştir. Metin kısmından sonra konu ile alakalı 14 defterde geçen bütün kayıtların yıllara göre dağılımı tablo ve grafik olarak gösterilmiştir. Tezin Önsözünde Seriye sicil defterlerinin Sosyal bilimlerde yapılan araştırmalarda niçin önemli olduğu üzerinde durulmuştur. Tezin Girişinde ise, sicillerin ait olduğu Üsküdar mahkemesini kuruluş tarihi, fonksiyonu ve kadıların görevleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca üzerinde çalışılan 14 defterin diplomatik ve fiziksel özellikleri de giriş kısmında anlatılmıştır. Tezin ana bölümlerinde ise, daha önceden tespit edilen konu başlıkları ve metinler verilmiştir. İncelenen 14 defterden tespit ve tasnif edilen hükümler, ait olduğu konu başlığının altında bir konu indeksi olarak verilmiştir.

ABSTRACT Kadı registers are one of the most important sources used in the researches on the Ottoman history, since they can be best sources of almost every researches on the commercial, administriative, political and cultural life of the Ottoman Empire. Besides, kadı registers shed the light on the local history, so they are being applied to the researches on town history. In this thesis, 14 kadı registers belong to the first half of XVI. century are studied. These registers include judgement (hüccet) and sentences given by Üsküdar Kadılığı between h. 9 19-95 5. They contain rich informations for the researches will be done on Istanbul history and especially Üsküdar history. Also, there are both local informations about Üsküdar, and general information on Ottoman history. Otherwise, Being the oldest one in kadı registers kept for Istanbul history as known is second important property of these registers. They belong to Üsküdar court and begin at 919 H.- 1513 M. There is no one older than these registers. Kadı registers belong to the first half XVI. century are total 2856 pages. Firstly, these pages are read. While reading, all judgement and sentences in the registers are studied, and than main subject titles are determined. Besides, sentences and judgement related to the same subject are classified as one title, and thus a subject index is made. After reading, the study is ready to write and to evaluate and the statistical information. Firstly, a text is written for every title. In this text, the functions in that period, and the historical development of the subject are pointed out. After that, the diplomatic pecularities of the sentences relating to the subject are emphisized. As writing the text, all the records divided into the years into 14 registers are shown as graphs and charts. In the preface of the thesis why the kadı registers are important for social sciences is tried to be answered. In the introduction of thesis, the establisment of theof the Üsküdar court, and duties of kadıs are emphisized. Besides, the physical and diplomatic characteristics of the registers are studied in the introduction part. In the basic parts of the thesis the subjects and texts determined before are examined The sentences determined and classified from 14 registers are listed as a subject index. VI