Farklı ekim ve hasat tarihleri ile bitki sıklıklarında şeker pancarı verim ve kalitesinin matematik modelle tahmini

Abstract

ÖZET Ekim tarihi, bitki sıklığı ve hasat zamanlarının şeker pancarı verim ve kalitesine etkilerini belirlemek amacıyla bu çalışma 1994-1997 yıllan arasında Erzurum Şeker Fabrikası Çiftliğinde yürütülmüştür. Deneme tesadüf bloklarında bölünen bölünmüş deneme desenine göre 5 tekerrürlü olarak kurulmuştur. 5 farklı ekim tarihi (ortalama 1 Nisan, 14 Nisan, 26 Nisan, İS Mayıs ve 28 Mayıs) ana parsellere, 4 farklı sıklık alt parsele ve 2 farklı hasat tarihi (26 Eylül ve 16 Ekim) alt- alt parsellere dağıtılmıştır. Dört farklı bitki sıklığına iki tohum ekim aralığı (8 ve 15 cm) ve iki farklı çimlenme gücüne sahip tohum kullanılarak ulaşılmıştır. Farklı çıkış seviyeleri normal tohum (çimlenme gücü % 89) ve normal tohuma % 40 oranında ölü tohum karıştırılmasıyla (çimlenme gücü % 54.3) oluşturulan tohum örnekleri ile elde edilmiştir. Ortalama bitki çıkışı Nisan ayı başlangıcında yapılan ekimlerde 19 gün, Nisan ortasında 18, Nisan sonunda 14, Mayıs ortasında 12 ve Mayıs sonunda yapılan ekimlerde ise 15 günde tamamlanmıştır. Tohum çıkış düzeyi, tohum ekim aralıkları, bitki aralıkları ve tarla çıkışma bağlı olarak bitki sayısı 3600- 11400 arasında değişmiştir. Yılların ortalaması olarak farklı sıklıklarda dekara bitki sayısı 5550, 7300, 8890 ve 10360 olmuştur. Dört yıllık ortalamalara göre, kesin bir sınır olmamakla birlikte, nisan ayının ortası optimum ekim tarihi olarak belirlenmiştir. Nisan ortasından itibaren ekim geciktikçe kök ve şeker verimi sürekli azalmıştır. Nisan ortasından mayıs sonuna kadar ekimde geç kalınan herbir gün için kök ve arıtılmş şeker verimi dekara sırasıyla 70.3 ve 13.4 kg azalmıştır. Dört yılhk sonuçlara göre Nisan başı, Nisan ortası, Nisan sonu, Mayıs ortası ve Mayıs sonunda yapılan ekimlerde şeker pancarı kök verimi sırasıyla 9200, 9600, 9700, 9700 ve 9300; arıtılmış şeker verimi ise sırasıyla 9800, 10200, 10200, 10400 ve 10300 bitki sıklıklaranda en yüksek değere ulaşmıştır. Bitki sayısının 9200-9700' den daha fazla olması durumunda kök verimi azalmıştır. Bitki sayısı arttıkça safiyet bozucu maddeler (Na, K ve of- amino N) ve melasta şeker kaybı azalmış, oysa şeker oram, kurumadde ve usare safiyeti artmıştır. Kök ve şeker verimi düzensiz dağıtımla azalmıştır. Tarladaki 0.40 m' den geniş aralıklar toplam sıra uzunluğunun % 30' unu kaplamasıyla ilk ekimden son ekime doğru kök verimi sırasıyla % 16.6, 19.6, 24.5, 20. 1 ve 16.4, arıtılmış şeker verimi ise aynı sıra ile % 23.7, 26.7, 31.4, 28.4 ve 24.0 oranında azalmıştır. Yıl, ekim ve bitki sıklıklarının ortalaması olarak hasadın 26 Eylülden 16 Ekime ertelenmesiyle kök verimi 4735 kg 'dan 5366 kg' a, arıtılmış şeker verimi 742.8 kg* dan 888.9 kg' a, şeker oram % 17.88' den %18.62' ye, arıtılmış şeker oram ise % 15.39* dan % 16.32' ye yükselmiştir. Hasadın 3 hafta geciktirilmesiyle kök ve arıtılmış şeker verimi sırasıyla % 13.3 ve 19.7 oranında artmıştır. Hasat geciktikçe kök verimi,kurumadde, safiyet ve şeker oram artarken, yaprak verimi, yaprak/kök oram, Na, K, ve ct-amino N varlığı ve melasta şeker kaybı azalmıştır. Ekimin gecikmesi ve erken hasatla günlük şeker verimi sırasıyla 13.4 ve 7.3 kg/da azalmştır. Erken ekim ve geç hasatla daha fazla arıtılmış şeker verimi elde edilmiştir. Nisan ortasından itibaren ekimin 15 gün geç kalmasıyla ortaya çıkan kök ve şeker verimi kaybının, hasadın 33 ve 27 gün geç yapılmasıyla ancak telafi edilebileceği ortaya çıkmıştır. Erken ekim ve düşük sıklıkta yetiştirilen pancarların hasat peryodunun başlangıcında, geç ekim ve yüksek sıklıkta yetiştirilen pancarların ise hasat peryodunun sonunda hasat edilmesinin uygun olacağı ortaya çıkmıştır.

SUMMARY The effects of sowing date, plant density and harvest date on sugarbeet yield and quality were studied in trials on the Farm of Erzurum Sugar Factories in 1994-1997. The experimental design was randomized split-split-plot with 5 sowing dates (1 April, 14 April, 26 April, 15 May and 28 May) in the main plot, 4 different plant densities in the sub plots and 2 harvest dates (26 September and 16 October) in the sub-sub plots. There were S replications. Variation in plant density was obtained by combining two seed distances (approximately 8 and 15 cm) and two target emergence percentages (approximately 40 % and 65%). Emergence levels were obtained by adding heat-killed seed with 40 % to the normal seed. Seedling took 19 days, on average, to emergence above the soil from seed sown in beginning April, 18 days when sown in mid-April, 14 days when in late- April, 12 days when sown in mid-May and 15 days when sown in late- May. Depending on seed lot, seed spacing, plant spacing and field emergence plant population varied between 3600-11400 plants/da. Averaged over the years, the plant populations for the different treatments reached 5550, 7300, 8890 and 10360 plants/da. On average, the data from 4 years' results indicate mid-April was the optimum sowing date, but could not be defined. Root and white sugar yield decreased progressively as sowing was precisely delayed after the mid April. Sowing dates from mid- April to late May that root and sugar yield decreased about 70.3 and 13.4 kg/da for each day's delaying sowing. On average of for years sugar beet root yields reached the highest values at plant densities of 9200, 9600, 9700, 9700 and 9300 and white sugar yield at plant densities of 9800, 10200, 10200, 10400 and 10300 respective from the first to the last sowing. Root yield decreased as plant density exceeded 9200-9700 plants/da. Increasing plant populations makedby reduced all brie impurities (Na, K, and ct-amino N) and sugar loss to molasses whereas sugar content, dry matter and clear juice purity increased. Root and sugar yield decreased when the distances between plant were irregular. When the rate of gaps larger man 0.40 m in the stand reached 30 %, root yield decreased by 16.6, 19.6, 24.5, 20.1 and 16.4 % and the yield of recoverable sugar by 23.7, 26.7, 31.4, 28.4 and 24.0 % respective from the first to the last sowing. Averaged over all sowing dates, plant densities and all years, delaying harvest from 26 September to 16 October increased root yield from 4735 to 5366 kg/da, white sugar yield from 742.8 to 888.9 kg/da, sugar content from 17.88 to 18.62 % and estimated exctractable sugar content from 15.39 to 16.32 %. Delaying harvest for 3 weeks increased average root yield by 13.3 % and rafined sugar yield by 19.7 %. Root yield, dry matter, clear juice purity and sugar content increased while leaf yield, leaf/ root ratio, sugar loss to molasses, Na, K and a-amino N content decreased as harvest was delayed. Delay in sowing and early harvest depressed yield by 13.4 kg and 7.3 kg sugar yield/da/day respectively. Early sowing and late harvest produced greatest recoverable sugar yield. Delaying sowing 15 days after mid- April depressed root and white sugar yields that could only be recovered by 33 and 27 days delays in harvest respectively. From the results it can be concluded that by having the choice, a beet crop with the lower plant population and early sowing should be harvested at the beginning and a crop with the highest plant population and late sowing at the end of the harvesting period.