Tevârih-i Banaluka der-diyâr-ı Bosna (inceleme-metin)

Abstract

Bu tez çalışmasında ele aldığımız eser Wien Österreichische Nationalbibliothek, nr. 1103'te kayıtlı Tevârih-i Banaluka der-diyâr-ı Bosna isimli müellifi belli olmayan gazavâtname türünde bir eserdir. 41 varaktan oluşan bu eserin İbrahim Müteferrika'nın baskısını yaptığı Ahvâl-i Gazavât der-diyâr-ı Bosna isimli eserin temel kaynağı olduğu ve İbrahim Müteferrika'nın bu metni esas alarak yeni bir metin oluşturduğu ortaya çıkmıştır.Müellif eserine te'lif sebebi ile başlamaktadır. 1736-39 savaşları Osmanlı tarihçileri tarafından detaylı bir şekilde kaleme alınmış olmasına rağmen Bosnalıların bu eserlere ulaşması imkânsız olduğundan Bosna'da yaşananların kayda geçmesi için bu gazavâtname yazılmıştır. Yazar, eserin başında savaşın genelini değil, yalnızca Bosna'da cereyan eden kısmını, Bosna valisi Ali Paşa'nın savaşla ilgili aldığı tedbirler ile savaş idaresini ve düşmanların hezimetini anlatacağını belirtir.Müellif, bizzat savaşa katılmış olup ordu ile hareket ederek gün gün saat saat gelişmeleri yazmıştır. Metnin muhtelif yerlerinde kendisinden bahsetmiş olsa da bu bilgiler kimliğini tespit için yeterli değildir.Eserin sonundaki `Temme'l-kitâb bi-avn-i melikü'l-vehhâb fî mâh-ı Zilhicce fî yevm-i Pençşenbe fî vakt-i baʻde'z-zuhr sene sebʻa ve sebʻin ve mie ve elf alâ yedi'l-hakīr Yusuf bin İbrahim Kalafatzâde el-hattu bâkî el-ömrü fânî el-abdü âsî ve'r-Rabbü âfî.` ifadesine göre eser H.1177 (M.1764) yılında Yusuf bin İbrahim Kalafatzâde tarafından istinsah edilmiştir. Ancak yaptığımız araştırmalar sırasında müstensihin hayatına yahut başka eserlerine dair bir bilgiye de rastlanılamadı.Bu çalışma metnin transkripsiyon ve özetini içermekte olup eserin içeriğindeki bilgiler diğer çağdaş kronikler ve dönem tarihleri ile paralellik göstermektedir. Yazarın verdiği bilgilerin doğru ve diğer tarihlere göre daha detaylı olması ise eser açısından kıymete şâyân bir durum oluşturmaktadır.Anahtar Kelimeler: Osmanlı İmparatorluğu, Rusya, Avusturya, Osmanlı-Rus İlişkileri, Osmanlı-Avusturya ilişkileri, 1736-1739 Osmanlı-Rus Savaşı, Bosna, Banaluka, Hekimoğlu Ali Paşa

This manuscript named Tevârih-i Banaluka der-Diyâr-ı Bosna which is chosen as our thesis is a kind of `gazavâtname` whose author is unknown. It is registered in nr.1103 in Wien Österreichische Nationalbibliothek. Our studies ascertained that our 41 leafed manuscript is the primary source of Ahvâl-i Gazavât der-diyâr-ı Bosna which was printed by Ibrahim Muteferrika and also this is clearly seen Muteferrika's book is composed based upon Tevârih-i Banaluka der-diyâr-ı Bosna.Author commences his book enligthening the reason of writing. Although 1736-39 War was recorded by Ottoman historians, there was no opportunity of Bosnians to reach the information in that chronicles. Therefore this `gazavâtname` is written to record what occured in Bosnia. In the beginning of book, author indicates that he would describe exclusively the part of war occured in Bosnia without touching the whole; and tell about the procurement and conduct of war of Ali Pasha who is the Governor of Bosna, and the trashing of enemies.Author himself attended the war and recorded the events day by day, even hour by hour moving with the army. Despite mentioning of himself in various sections of text, there is not adequate information for identification.According to the expressional `Temme'l-kitâb bi-avn-i melikü'l-vehhâb fî mâh-ı Zilhicce fî yevm-i Pençşenbe fî vakt-i baʻde'z-zuhr sene sebʻa ve sebʻin ve mie ve elf alâ yedi'l-hakīr Yusuf bin İbrahim Kalafatzâde el-hattu bâkî el-ömrü fânî el-abdü âsî ve'r-Rabbü âfî.` at the end of the book, this manuscript is copied in H.1177 (AD.1764) by Yusuf bin İbrahim Kalafatzâde. But during our searches and studies we did not find any information about his life or other works.This thesis includes the transcription of text and its simplified narration. Information contained in the book shows parallelism with other contemporary chronicles and period histories. From the point of having the correct information given by the author and containing more detailed expressions about conflicts this manuscript is worthy of consideration.Keywords: Ottoman Empire, Russia, Austria, Relationship between Ottoman and Russia, Relationship between Ottoman and Austria, 1736-1739 Ottoman-Russian War, Bosnia, Banja Luka, Hekimoglu Ali Pasha