Aşkale Çimento Fabrikası baca külünün EDXRF tekniği ile kalitatif ve kantitatif analizi

Abstract

ÖZET X-ışım floresans (XRF) tekniği, günümüzde elemental analiz için kullanılan en yaygın ve en verimli metottur. Bu teknik, dalga boyu ayrımlı x-ışım floresans (WDXRF) ve enerji ayrımlı x-ışını floresans (EDXRF) analizi olmak üzere iki kısımdan oluşur. EDXRF tekniği, numune içindeki elementlerin her biri kendisinin karakteristiği olan enerjilerde x-ışım yayımladığından kalitatif ve kantitatif analiz bu karakteristik x- ışınlannın sayılması esasına dayamr. Numunelerin değişik şekillerde hazırlanması da analiz neticelerini etkilemektedir. Bu çalışmada Erzurum il sınırları dahilinde bulunan, işletmecilik ve ekonomik açıdan önemli olan Aşkale Çimento Fabrikası çimento, farin ve özellikle baca külünün EDXRF tekniği kullanılarak kalitatif ve kantitatif analizleri yapılmıştır. Numuneler Aşkale Çimento Fabrikasından temin edilerek analit atomları, 24,Am ve 55Fe radyoizotop kaynaklarının yayımladığı fotonlarla uyarılmıştır. Analit ve matris atomlarının yayımladığı karakteristik fotonlarm ve saçılma fotonlanmn sayılmasında Si(Li) yan iletken sayaç kullanılmıştır. Am ve 55Fe radyoizotop kaynaklarıyla uyarılan numunelerde Ca, Fe, Sb, Sn, Sr, I ve in atomlarının mevcut oldukları tespit edilmiş olup standart ilave metoduyla bunlardan Ca, Fe, Sb, Sn, Sr ve I elementlerinin farin, çimento ve baca külündeki ağırlık konsantrasyonları ölçülmüştür.

11 SUMMARY X-Ray Fluorescence (XRF) Technique is a most widely and productively used for elemental analysis nowadays. This technique consist of two parts which are wavelength dispersive x-ray fluorescence analysis (WDXRF) and energy dispersive x-ray fluorescence analysis (EDXRF). In qualitative and quantitative analysis this technique is based on counting of the characteristic x-rays emitted by each element contained in the sample. The preparation technics of samples also affects the result of the analysis. In this work, qualitative and quantitative analysis of cement, raw material and especially fly ash obtained from Aşkale Cement Factory, in Erzurum, which has a great economical importance in that management, have been carried out by EDXRF technique. Samples are obtained by Aşkale Cement Factory and analyte atoms have been excited by the photons emitted from 241Am and 55Fe radioisotop annular sources. A Si(Li) semiconductor detector has been used in the detection of characteristic and scattering photons emitted by analyte and matrix atoms corresponding to the high detection efficiency at the concerned energy regions. Ca, Fe, Sb, Sn, Sr, I and In have been qualitatively determined in the samples by using 241 Am and 55Fe radioisotope annular source, and weight concentration of Ca, Fe, Sb, Sn, Sr and I have been measured in raw material, cement and fly ash by the standart addition method.