Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası

Abstract

Bu araştırmada, Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet fırkası olma özelliğine sahip olan?Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası? ele alınmıştır. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nınkuruluşundan önceki ve sonraki dönemlerin siyasi, iktisadi, sosyal şartları dikkate alınarak,fırkanın neden, nasıl ve kimler tarafından kurulmuş olduğu, kurucularının görüşleri, nihaihedefleri, cumhuriyete inançlarında samimi olup, olmadıkları belirlenmeye çalışılmıştır.Bu hususları belirlememizde, fırkanın programı, nizamnâmesi, kurucularının,düşünce ve tavırlarını yansıtan, ?TBMM Zabıt Ceridelerinde? yer alan söylevleri,eleştirileri, tezkireleri bize yol gösterici olmuştur. Ayrıca Cumhuriyete giden süreçte,Cumhuriyet'in ilânında ve sonrasında, yapmış olduğu köklü devrimlerle, ülke kaderinibelirleyen Mustafa Kemal Atatürk'ün, tarihi gerçekleştiren ve yazan bir devlet adamı, birkomutan olarak kaleme almış olduğu ?Nutuk? adlı eseri de, bu fırkanın kurucuları ve siyasikimlikleri hakkında bize ışık tutmuştur.Fırkanın, Kazım Karabekir Paşa, Rauf Bey (Orbay), Refet Bey (Bele), Ali Fuat Bey(Cebesoy), Doktor Adnan (Adıvar) gibi ünlü kurucularının ?saltanat ve hilâfet? yanlısıtavırları, Cumhuriyet Halk Fırkası iktidarından farklı görüşleri yansıtan fırka programları,bilhassa ?fırka dini düşünce ve inanca saygılıdır? diyen, en çok tartışma yaratan altıncımaddesi, fırka kurulduktan kısa bir süre sonra, ülke içinde eski şeriat düzeninden,hilâfetten yana olan kişileri, cumhuriyet rejimine karşı olanları cesaretlendirmiş veCumhuriyet karşıtı önemli bir isyan olan ?Şeyh Sait İsyanı? patlak vermiştir.Gittikçe genişleyen ve tehlike arz eden bu isyanla birlikte, isyanı bastırabilmek veülkede huzuru, düzeni, emniyeti sağlayabilmek üzere, iktidar olağanüstü önlemler almakzorunda kalmış, o döneme damgasını vuran ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın dakapatılmasına vesile olan ?Takrir-i Sükûn Yasası'nın? çıkartılması zorunlu olmuştur. Buyasanın uygulanabilmesi için ?İstiklâl Mahkemeleri? kurulmuş, isyancılar ve bu isyandarolü olanlar yargılanmış ve cezalandırılmışlardır. Fırka'nın isyanla ilgisi görülen üyeleri desorgulanmış ve suçu sabit olanlar cezalandırılmıştır. İstiklâl Mahkemelerinin fırka ile ilgilitespitleri iktidara ve meclise bildirilmiştir. Cumhuriyet rejimi yerine oturmadan, halktarafından anlaşılamadan ve daha bir çok iç ve dış tehlike mevcutken, kısacası zaman vezemin şartları müsait olmadan kurulan bu ilk muhalefet fırkası, genç cumhuriyete zararverdiği gerekçesi ile 3 Haziran 1341 (1925) tarihinde, Bakanlar Kurulu Kararı ilekapatılmıştır.

This study examines the first opposition party ?Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası(Progressive Republican Party)? which was established within the history of the TurkishRepublic. The study, by taking into consideration the political, economical and socialcircumstances of the specific periods before and after the announcement of the TurkishRebublic, tried to designate, whom had established this opposition party, what were theirpolitical views, what were their utmost goals, whether they had sincere beliefs regardingrepublican regime.İn order to designate these matters, we benefitted from the party?s programme, party?sorganization regulations and founders speaches, criticism regarding the republicangovernment which were officaly recorded within the Turkish Grand National AssemblyMinutes. Aside from these sources, within the process which led to realization of therepublic, Mustafa Kemal Atatürk?s book, called ?Nutuk? was quite beneficial interms ofpresenting and enlightening all the events which took place during this period. As astatesman, a military commander and an engineer of the Turkish Republic, he played amajor leading role with both the announcement of the Turkish Republic and realization ofthe radical reforms which changed the destiny of the country. As a man who createdhistory and wrote it, his interpretation of events and political people are very importantsource of information.The opposition party had famous founders such as General Kazım Karabekir, Sir Rauf(Orbay), Sir Refet (Bele), Sir Ali Fuat (Cebesoy), Doctor Adnan (Adıvar) and they allshared the similiar political view which favoured ?sultanic and caliphatic rule(monarchy)?. Also their party programme reflected different views as opposed to thesecular government. Especially the sixth item of the programme which stated that ?theparty is restpectful towards religious thoughts and expressions? created great turbulenceamong republicans. Shortly after the establisment of the opposition party, all the peopleand grups whom favoured the old monastic regime and sharia (rule by İslamic Laws) wereencouraged and this activated some of them to upheld an anti - republican riot which wascalled ? Dervish Sait Riot?.With the expansion of this riot, country was faced with great danger and in order forthe government to eliminate this riot and provide peace, safety and order in the country, ithad to take extraordinary measures. Among these measures, one of them was the lawwhich characterized that era was ?Takrir-i Sükûn Yasası ( Law To Secure Safety andPeace)?. This Law also played a role in closing down the opposition party. İn order toimplement this particular law, İndependence Courts were established and people who hadparticipated in this riot were trialed and punished. The determinations of these courts werereported to the present government and The National Assembly..In conclusion, it was noted that before the new republican regime had a chance tosettle down and be understood by the public, an opposition party was established byfamous leaders whom were known to be conservative and anti- republican. İn anotherwords, the Progressive Republican Party was established when time and presentcircumstances were not feasible for an opposition party. The Council Of Ministers, afterexamining and evaluating all the data regarding the opposition party, mainly courtdecisions, they agreed to close down the party on 3?th day of June 1341 (1925), on thegrounds that it had damaging effects on the new Republican regime.