Tarihi kent merkezlerinde kentsel dönüşüm uygulamaları: Antalya örneği

Abstract

Kent mekânlarının günümüz konfor koşulları ve kullanımlarına paralel olarak içinde yaşayan topluluklar ile birlikte dönüşümü yaşamın vazgeçilmez bir parçasıdır. Önemli olan bu parçanın planlı ve bütüncül bir biçimde bilimsel yöntemlerle ve katılımcılıkla yaşama dahil edilmesidir.19. yüzyıla kadar doğal olarak gelişen değişim, sanayinin gelişmesiyle birlikte plan kararlarıyla hız kazanmıştır. Batı'daki kentsel dönüşüm uygulamaları programlı olarak II. Dünya Savaşı sonrasında başlamıştır.1980'li yıllardan itibaren küreselleşme ve sermayenin sınır tanımazlığı ile de, kent mekânlarının dönüşümü, ekonomik ve siyasi politikalarla, planlı, programlı, bilinçli olarak gerçekleştirilmeye başlamıştır.Kentsel dönüşüm, kent merkezlerinin canlandırılması, tarihi değere sahip alanların soylulaştırılması, yenilenmesi gibi farklı biçimler ile uygulanmaktadır. Bu uygulamaların genelde temel hedefi tarihi değere sahip alanları kent yaşamına dahil etmek ve çöküntü alanlarını yeniden kazanmak olarak adlandırılsa da asıl hedef bu alanları satılacak bir mal haline getirerek rantı yükseltip belirli bir kesime aktarmak ve bu alanlardaki sosyal tabakayı değiştirmektir.Türkiye'de özellikle son yıllarda başta 2004 yılında çıkartılan 5104 sayılı ?Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Proje Kanunu?, 5393 sayılı ?Belediye Kanunu?, ?5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültür ve Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun? ve son dönemde gündemde olan ve büyük tepkilere neden olan ?Dönüşüm Alanları Hakkında Kanun Tasarısı? ile dönüşüm alanlarına ilişkin hızla bir yasal düzenleme çabasına girilmiştir.Kentsel dönüşüm, turizm ile birlikte tarihi kent merkezlerinde uygulanmaktadır. Antalya kent merkezinde Büyükşehir Belediyesi'nce başlatılan uygulamalarda bu kapsamdadır.Antalya'nın geleneksel kent merkezinin dönüşümünü 1980 yılında onaylanan planla birlikte getirilen kararlar hızlandırmış, Kaleiçi çevresinde geleneksel yerleşimin özgün dokusu bu plan kararlarının uygulanması sonucu kaybedilmiştir.Antalya kent merkezinde 1990 yılından itibaren yapılan çalışmalar kent bütününden kopuk parçacı kentsel tasarım niteliğindeki projelerdir. Bu projeler idarelerin kent merkezinde yapmak istedikleri uygulamalar için bir araç olarak kullanılmaktadır. Bunun yöntemi ise yarışma projeleri şeklinde gerçekleşmektedir. 2004 yılı yerel seçimlerinin ardından da kent merkezinin Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi olarak ilan edilmesiyle birlikte kent merkezine yönelik çalışmalar hız kazanmış, önceki dönemlerde uygulanamayan projeler uygulanmaya, buna ilave olarak özellikle kamu mülkiyetindeki alanlarda yeni düzenlemeler yapılmaya başlanmıştır.Kentsel dönüşümde mekânsal kararlardan da önemli olan sosyal boyut Antalya kent merkezindeki uygulamalarda da göz ardı edilmiş, kentlinin ve kent merkezindeki geleneksel üretim yapan zanaatkarların, esnafın görüşleri alınmamış, artacak rantın asıl kullanıcıya etkileri araştırılmamıştır. Kent merkezi artık Antalya dışından gelenlerin kullandığı ve çalıştığı bir bölge haline dönüşmüştür.Yapılan çalışmalar tamamen kamu mülkiyetinde bulunan alanlar üzerinden yürütülmektedir. Sadece mülkiyeti kamuya ait yapı ve alanlarda, kentin ulaşım ve açık alan ihtiyacının giderilmesi gerekçesiyle yapılan sınırlı düzenlemeleri, kentsel dönüşüm olarak adlandırmak doğru değildir. Diğer yandan, kent merkezi temel kararlarını imar planları değil, hazırlanan alt bölge projeleri oluşturmuştur.Bu tez çalışmasında, kentsel dönüşüm kavramı, uygulama biçimleri, uygulandığı bölgeler, ülkemizdeki mevcut yasal düzenlemeler, turizm-kültürel miras-kentsel dönüşüm ilişkileri, kent merkezinin mekânsal ve plan kararlarında gelişimi hakkında bilgiler verilecek, Antalya Büyükşehir Belediye Başkanlığı'nca 2004 yılı yerel seçimleri sonrasında başlatılan ?kentsel dönüşüm? isimli çalışmalar, Stratejik Plan, Nazım ve Uygulama İmar Planı kararları, alt bölge projeleri ve ilgili kamu kurum ve STK görüşleriyle birlikte kavramlar, uygulamalar, kriterler, mevzuat ve kamu yararı açısından değerlendirilecektir.

?Practices of Urban Regeneration at the Historical City Centers: Case of Antalya?The transformation of urban areas and the community in comply with the todays comfort situations and uses is indispensible part of life. The important thing is that these areas should be embedded into the life by using scientific methods and participation of citizens.Change was relatively slow until 19. century, but after this time, because of the industrial development and accompanying city planning efforts in urban areas, cities started to change very fast. In this sense, practices of urban renewal in the Western Countries were initiated regularly after the World War II.As of 1980s, within the influence of globalization and increased international capital, the transformation of cities have been realized intentionally and planned by means of the policies in the economy and politics.Urban regeneration can be implemented in different ways involving the erausing of the city centers, and ennobling and renewing the places that can be identified as historic. Although the reason for these kinds of practices has been acclaimed to involve the historical places to the city life and regain the wreckage areas, in reality, the main reason is to increase the value of above mentioned places in order to sell to particular people and change the social class in those areas.Especially in last few years, several regulations have been enacted swiftly about the transformation of places in Turkey. The examples of these regulations are; ?The North Ankara entrance Urban Regeneration Project Law ?No. 5104 enacted in 2004, ?Municipality Code? No. 5393, ?Renovation and Utilization of Deteriorated Cultural Properties? No. 5366 and lastly ? Law about Transformation of Places? which is on the agenda and being criticized hardy.Urban regeneration has been practiced to historical city centers along with the tourism. The practices in Antalya City Center which is initiated by Metropolitan Municipality can be evaluated within this scope.After the approval of the plan in 1980, the transformation of Antalya?s traditional city center has become very fast. Kaleiçi area has lost its traditional authentic structure in the implementation process of this plan.The works that has been conducted in Antalya city center after 1990 can be considered partial urban regeneration projects in which rest of the city is isolated from the city center. These projects have been used as a tool by the administrations in a way to accomplish their desired practices. The method for this is to organize project competition. After the municipality election of 2004, the endeavors towards the city center have been fastened with the declaration of the city center as a Culture and Tourism Preservation and Development sites. The projects which have not been put into practice in previous periods have been started to implement. In addition, new regulations have been initiated in the publicly owned areas.The social aspects which are more significant than the (spatial decisions) have been ignored within the transformation process of the Antalya city center. In addition, the opinions of the city-dweller, craftsman and tradesman who work in the city center were not taken into account, and the effects of enrichment in this area for these people were not investigated. Now, the city center has turned into a place where people from outside of the Antalya work and utilize.The new efforts are implemented in the publicly owned areas. It is not right to call the efforts as urban regeneration that only covers the design of transportation and open areas in these areas. On the other hand, the basic plans for the city centers are composed of by the subarea projects rather than construction plans.Within this thesis, the concept of urban regeneration, adapted practices, the place of practices, existent government regulations, tourism- cultural heritage-city transformation relationships, and the development of residential and planning decisions of city centers is mentioned. In addition, the studies called ?Urban Regeneration? which was initiated by Antalya Metropolitan Municipality after 2004 municipality elections, will be evaluated within the context of Strategic Plan, master and application construction plan decisions, sub area projects, the opinions of associated public organizations and NGOs, together with the concepts, practices, criteria, public good and regulations.