İşyerinde sistematik yıldırma (mobbing), algılanan nedenleri ve iş tatmini ile işten ayrılma niyeti üzerine etkisi: antalya ili tarım sektöründe bir araştırma

Abstract

Toplumsal şiddetin yansımalarından biri olan işyerinde sistematik yıldırma davranışı, kişiler arasındaki sosyal mesafelerin, gruplaşmaların, rekabetin ve güç mücadelelerinin artması, bireylerin iş ve yaşam stresi düzeylerinin yükselmesi, monotonluğun artması, örgüt yapılarında radikal değişimlerin yaşanması ve hukuk kurallarının zaman zaman yetersiz kalması gibi faktörlerin tetiklediği, günlük sürtüşmelerin ve çatışmaların ötesinde, sürekli hale gelen düşmanca bir davranış biçimi olarak, örgütsel ilişkileri bozabilen ve örgüt üyeleri üzerinde yıkıcı etkiler yaratabilen bir olgudur.Günümüz küresel rekabet arenasında, işyerinde çalışanlar üzerinde ısrarcı bir biçimde baskı yaratarak, onları rahatsız eden, bunaltan ve korkutan sistematik yıldırma olgusu ve bu olguya bağlı olarak azalan iş tatmini ile artan işten ayrılmalar ya da işten çıkarmalar sorunu, mükemmellik arayışı içinde olan yönetimler ve örgütler açısından gün geçtikçe daha da ciddi boyutlara ulaşabilmekte; bireysel, örgütsel ve toplumsal sağlık ve huzur için konuya yönelik farkındalığın arttırılması ve söz konusu olguyla mücadelenin gerekliliği daha da önem kazanmaktadır.İşyerinde sistematik yıldırma, süreklilik gösteren, hiçbir sınır tanımayan ve ülkemiz örgütlerinde de yaygın halde yaşanabilen bir uygulama olmasına rağmen, herhangi bir tanı ve teşhis sürecine alınmayan, önemsenmeyen ve görmezden gelinen bir vaka olarak varlığını sürdürmektedir. Çalışma yaşamını düzenleyen hukuk kurallarında da söz konusu olgu ile ilgili boşluklar olması durumu daha da zorlaştırabilmektedir. Günümüz modern örgütlerinde, insan ilişkileri konusunda daha duyarlı olunması, kişisel etik değerlerin ön plana çıkarılması ve iş ahlakı anlayışlarının geliştirilmesi, sistematik yıldırma sürecinin önüne geçilebilmesi konusunda yönetimlere yardımcı olabilecektir.Bu araştırmada, Antalya ilinde tarım sektöründe faaliyet gösteren özel sektör kurumlarında sistematik yıldırmanın varlığını sorgulamak, bu davranışın kim ya da kimler (amirler, çalışma arkadaşları ve/veya astlar) tarafından uygulandığını saptamak, yıldırmanın algılanan nedenlerini tespit etmek, sistematik yıldırmaya maruz kalan bireylerin iş tatmininin azalıp azalmadığını ve bu kişilerde işten ayrılma niyetinin oluşup oluşmadığını ortaya koymak amaçlanmıştır. Ayrıca demografik faktörlerin söz konusu değişkenler üzerine etkileri de incelenmiştir.Araştırmanın sonucunda, elde edilen faktör yapısı, amirler ve çalışma arkadaşları tarafından uygulanan sistematik yıldırma davranışı için sırasıyla ?kişinin kendisini göstermesini ve başkalarıyla iletişim kurmasını engellemeye yönelik yıldırma?, ?sosyal ilişkilere yönelik yıldırma?, ?kişinin itibarına yönelik yıldırma?, ?kişinin yaşam kalitesine ve mesleki durumuna yönelik yıldırma? ve ?dedikodu, eleştiri, dışlama ve haksız değerlendirmeler yoluyla yıldırma? şeklinde beş faktörden oluşurken; astlar tarafından uygulanan sistematik yıldırma davranışı için ?işe yönelik yıldırma? ve ?kişiliğe yönelik yıldırma? şeklinde iki faktörden oluşmuştur.Antalya ilinde tarım sektöründe faaliyet gösteren özel sektör kurumlarında çalışan lise mezunu ve üzeri eğitim düzeyine sahip personele en çok çalışma arkadaşları tarafından sistematik yıldırma davranışında bulunulduğu tespit edilmiştir. Bunu amirler ve astlar tarafından yöneltilen sistematik yıldırma davranışları izlemektedir. Ayrıca araştırmanın yapıldığı işyerlerinde, son bir yıl içerisinde ve en az altı aylık zaman diliminde, katılımcıların yarıdan fazlasının sistematik yıldırma davranışlarına maruz kaldıkları belirlenmiştir.Katılımcıların öncelikle örgütsel faktörleri, ikinci sırada sistematik yıldırma eylemcilerinin kişisel özelliklerini ve daha sonra da toplumsal faktörler ile mağdurların kişisel özelliklerini sistematik yıldırmanın bir nedeni olarak algıladıkları saptanmıştır.İşyerinde sistematik yıldırma davranışının amirler, çalışma arkadaşları ve/veya astlar tarafından yöneltilmesi açısından ayrımlaştırılması, sistematik yıldırmanın algılanan nedenleri ve boyutları ile demografik özellikler, iş tatmini ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişkilerin birlikte incelenmesi ve uygulamanın tarım sektöründe gerçekleştirilmesi bakımından konu ile ilgili yapılmış diğer çalışmalardan farklılık gösteren bu araştırmada, sistematik yıldırma davranışına maruz kalma oranının amirler, çalışma arkadaşları ve astlar tarafından yöneltilmesi açısından ayrı ayrı ele alındığında düşük olmakla birlikte, genel olarak değerlendirildiğinde önemli oranlara ulaştığı tespit edilmiştir. Ayrıca işyerinde sistematik yıldırma davranışlarına maruz kalan bireylerin iş tatmininin düştüğü ve mağdurlarda işten ayrılma niyetinin oluştuğu belirlenmiş olmakla birlikte, sistematik yıldırmanın iş tatmini ve işten ayrılma niyeti üzerine etkisinin düşük kaldığı görülmüştür. Katılımcıların işlerinden orta derecede tatmin oldukları ve fiili olarak işten ayrılmayı pek düşünmedikleri sonucuna varılmıştır.Anahtar Kelimeler: İşyerinde sistematik yıldırma, işyerinde sistematik yıldırmanın algılanan nedenleri, iş tatmini, işten ayrılma niyeti, tarım sektörü.

Mobbing, which is one of the reflections of the social severity, is a phenomenon that can create destructive effects on the members of the organization and can corrupt organizational relations as it is a hostile behaviour pattern becoming a continuous circumstance beyond the daily attritions and disputes that is triggered by factors like social distances between people, configurations, growing competitions and power struggles, booming of the level of work and life stress, growing of monotony, radical alternations in organization structure and sometimes the incompetency of legal principles.Mobbing phenomenon which threatens, overwhelms and disturbs by suppressing employees working in their jobs persistently and the growing problem of dischargements from work and leaving from work with declining of job satisfaction can become a serious problem for administrations and organizations who are in search of excellence; and the growing of awareness of the subject for individual, organizational and social peace and the necessity of struggling with the stated phenomenon have gained importance in the modern global competition arena more than ever.Although mobbing is a phenomenon which is seen in every level and every way, is continuous and is commonly seen in the organizations in our country; it is not determined and is ignored. Furthermore, the existence of gaps in the legal principles can make the situation more difficult. Being more sensitive about human relations, giving prominence to individual ethical values and improving business ethics can help preventing the mobbing process.In this research it is aimed to question the existence of the mobbing in private sector associations in agriculture sector in Antalya, determine who (supervisors, colleagues and/or subordinates) practice this behaviour, and the perceived causes of mobbing, reveal whether individuals? job satisfaction, who are exposed to mobbing, have decreased and whether these individuals have an intention to leave from work. Additionally, the effects of demographic factors on the stated variables have been evaluated.In consequence of this research, whereas the factor structure of mobbing implemented by supervisors and colleagues has been formed of five factors such as ?mobbing directed to prevent person communicating with others and asserting himself/herself?, ?mobbing directed to social relationships?, ?mobbing directed to the authority of the individual?, ?mobbing to the person?s life quality and professional status? and ?gossip, criticism, exclution and unjustified assessments?, two factors have been found for mobbing applied by subordinates which are ?work? and ?personality?.It is determined that mobbing has been implemented mostly by colleagues to personnel who are high school graduate and over, and working in private sector associations in agriculture sector in Antalya. It is followed by the mobbing behaviours that directed by supervisors and subordinates. Additionally, it is determined that more than half of participants have been exposed to this mobbing behaviour within the last year and in at least six months period of time.It is determined that participants primarily perceive organizational factors as a cause of mobbing. Secondly they see the personal characteristics of the mobbing activists as a cause and lastly social factors and the personal characteristics of the mobbing victims.It is determined that the proportion of being exposed to mobbing is low when it is handled respectively in terms implementation by supervisors, colleagues and subordinates but it has reached the important rates when it is evaluated generally in this research which differs from other researches made on the same subject on analyzing the mobbing behaviour in terms of implementation by supervisors, colleagues and subordinates, demographic features and the perceived causes of the mobbing and its dimensions, evaluating relations of job satisfaction and the intention to leave from work together and implementation in agriculture sector. It is also seen that the job satisfaction of individuals who are exposed to mobbing has decreased and the intention to leave from work has occurred in victims however the mobbing?s affect on job satisfaction and intention to leave from work is low. It is determined that participants are moderately content from their works and they do not think to leave from work actually.Keywords : Mobbing, perceived causes of the mobbing, job satisfaction, intention to leave from work, agriculture sector.