Tarımsal işlem maliyetlerinin arz tepkisi üzerindeki etkisi: Türkiye için zaman kesiti analizi

Abstract

İşlem maliyetleri, bir iktisadi aktivite gerçekleştirilirken ortaya çıkan bilgi edinimi, müzakere, izleme, koordinasyon ve sözleşmelerin uygulanması gibi parasal olarak ölçülemeyen ama varlığı ve/veya yokluğu ile iktisadi aktivite için caydırıcı/teşvik edici olan unsurları içermektedir. Tarım sektörü özelinde incelendiğinde ise işlem maliyetleri tarımsal işletmenin üretim yapabilmek için gereksinim duyduğu girdilerin ediniminden, üretim aşamasına, üretilen ürünün pazara taşınmasından, ürün fiyatının oluşumuna kadar tüm aşamalarda piyasanın kontrolü dışında ve ölçülemeyen ama çiftçinin üretme ve üretmeme kararını etkileyebilecek maliyetler olarak ortaya çıkabilmektedir. Çalışma, işlem maliyetlerinin ortaya çıkışının teorik temellerini incelemekte daha sonra tarım sektöründe gelişebilecek işlem maliyetlerini uygulamalı yazına dayanarak anlatmaktadır. Bir sonraki bölümde ise işlem maliyetlerinin tarımsal arz üzerinde etkili olabileceği bulgusunu veri alarak ampirik arz tepkisi alternatif modelleri tanıtılmaktadır. Çalışma ampirik kısımda tarımsal üretim üzerinde işlem maliyetlerinde meydana gelebilecek olası değişikliklerin etkilerini incelemektedir. İncelenen yıl ve örneklem bazında işlem maliyetlerinin arz üzerinde etkili olabileceği bulunmuştur. Ayrıca işlem maliyetlerinin iki farklı boyutta öne çıktığı gözlenmektedir. Birincisi tarımsal üretim için kullanılan her türlü girdiye ulaşım olanaklarının nitelikleri ile ilgili iken, ikincisi üretimin tüketiciye ulaşım olanaklarının nitelikleri ile ilgilidir. Her iki boyutta da örgütlü davranışın işlem maliyetlerini azaltabileceği ve böylece tarımsal arzı arttırabileceği gözlenmektedir.

Transactions costs cover the costs of factors such as monitoring, coordination, contract implementation and information collecting which are immeasurable in monetary terms but which may create incentives/disincentives with their absence/existence for economic activities. In the case of agricultural sector transaction costs arise during the process of input acquirement, agricultural production, transportation of products to markets and price formation. These mostly immeasurable costs cannot be easily controlled by market instruments but can affect production decision of farmers. In this study, first the theoretical fundamentals of transaction costs are summarized and then transaction costs regarding the agricultural activities are reviewed by referring to relevant applied studies. Later, alternative empirical models of supply response are introduced by basing on the literature that argues transaction costs may affect agricultural supply. In the empirical part, the study analyzes the impacts of changes in transaction costs on agricultural supply response. The survey sample used in this study shows that transaction costs may affect supply response in agricultural sector. Moreover, it is observed the effects of transaction costs may develop in two dimensions/directions. While first is related to availability of agricultural inputs and possibility of reaching those required inputs, the second is related to possibility of access of consumers to produced commodities. It is observed that organized and collective behavior may reduce transaction costs in both dimensions and hence may increase supply response.