Doğu Türkçesi ilk Kur`an çevirilerinde fiiller

Abstract

Dinsel inançlar beraberinde kendi kültürel birikimlerini de getirirler. Her bir dinin kültürel dünyası, o dini benimseyenlerin inanç tarihinin dışında dil, kültür ve edebiyat tarihlerini de etkiler ve zenginleştirir. Türkler, İslamiyet'i benimsedikten sonra, İslam kültür dairesine eklemlenebilmek için Kur'an'ı Türkçeye çevirirler. Doğu Türkçesine ait bu ilk çevirilerden elimizde TİEM 73, Rylands, Anonim Tefsir, Hekimoğlu ve Özbekistan nüshaları bulunmaktadır. TİEM 73, Rylands, Hekimoğlu ve Özbekistan nüshaları Kur'an'ın Farsçaya ilk çevirisinde olduğu gibi satırarası çevirilerdir. Arapçasını bire bir karşılayan bu çeviriler çoğunlukla Türk dilinin söz dizimine aykırıdır. Bununla birlikte, ilk çevirilerin din terminolojisinin Türk diline aktarımının üstesinden gelerek Türk dilinde daha önce tanıklanmayan sözcükleri de içeren, zengin bir söz varlığıyla, dili geliştirdikleri görülmektedir. Doğu Türkçesi ile ilk Kur'an çevirilerinde fiillerin yapım ve çekim morfolojisi bakımından incelendiği bu çalışmada, bu eserlerin, yalnızca söz varlığı ve sözlük çalışmaları için değerli olmadığı, aynı zamanda tarihî Türk dili grameri bakımından da önemli olduğu ortaya konmaya çalışılmıştır. Özellikle çekim morfolojisine ilişkin elde edilen bilgiler, Karahanlı ve Harezm Türkçesi dönemlerine ait birçok bilginin yeniden değerlendirilmesinin yolunu açmaktadır.Anahtar Kelimeler: İlk Kur'an Çevirileri, TİEM 73, Rylands Nüshası, Anonim Tefsir,Hekimoğlu Nüshası, Özbekistan Nüshası, Karşılaştırmalı Fiil Grameri.

Religion brings about its own culture. Religion not only influences the spiritual world but also influences and enriches the language, culture and literature of its believers. After Turks adopted Islam, in order merge into the Islamic culture circles, they translated Quran into Turkish. From the early translations in Eastern Turkish, TIEM 73, Manchester Rylands, Hekimoglu and Uzbekstan copies are available. TIEM 73, Rylands, Hekimoglu and Uzbekstan, as in the early translations of Quran to Persian, are translations between the lines. As one to one translations from Arabic, these translations are generally in disagreement with Turkish syntax. Notwithstanding, while coping with the challenge of passing on the religious terminology into Turkish, the early translations enriched the language by introducing an array of unwitnessed new vocabulary into Turkish language. This study, scrutinizing the morphology of formation and conjugation of verbs, endeavors to prove that the aforementioned works are not only valuable from a vocabulary and lexicography perspective but also precious for Turkish grammatical studies. Specifically, information revealed with regards to the morphology of conjugation, paves the way to reassessment of the various information sources for Karakhanid and Khwarazm Turkish time period.Keywords: Early Quran Translations, TIEM 73 Quran Translation, Manchester Rylands Quran Translation, Central Asia Quran Translation and Commentary, Hekimoglu Quran Translation, Uzbekstan Quran Translation, Comparative Grammar of Verbs