Soya çeşitlerine uygulanan farklı radyasyon dozlarının M1 ve M2 bitkilerinin çeşitli karakterleri üzerine etkisi

Abstract

ÖZET Doktora Tezi SOYA ÇEŞİTLERİNE UYGULANAN FARKLI RADYASYON DOZLARININ M ve M BİTKİLERİNİN ÇEŞİTLİ KAREKTERLERİ ÜZERİNE ETKİSİ Zafer SA?EL Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman : Prof. Dr. Kamil İLÎSÜLU 1988, Sayfa : 82 Jüri : Prof. Dr. Kamil ÎLİSÜLU Prof. Dr. İbrahim DEMİR PrsfûDri Abdülkadir Akçin Farklı radyasyon dozlarının Calland ve Mitchell soya çeşit lerinin M ve M` generasyonundaki çeşitli karekterleri üzerine etki sini belirlemek için sera ve tarla denemeleri 1986 ve 1987 yıllarında yapılmıştır. Sera denemesi için çeşitlerin tohumları 0 ile 70 krad ara sında değişen 9 dozda, tarla denemesi için 0 ile 40 krad arasında değişen 6 dozda Kobalt 60 ( 60co) kaynağında gamma ışınıyla ışınlan- mıştır. M^ generasyonunda, serada artan radyasyon dozlarının çeşitle rin çıkış yüzdesi üzerine etkisinin olmadığı; tarlada ise çeşitlerin ve dozların çıkış yüzdesi üzerine etkisi olduğu saptanmıştır. Serada ve tarlada Calland çeşiti kontrolüne göre radyasyon dozunun artması ile çıkış yüzdesi azalmıştır, halbuki Mitchell çeşitinin serada 60 krad, tarlada 10 krad dışındaki diğer dozlarda çıkış yüzdesinin kont role göre azaldığı tespit edilmiştir. M-^ generasyonunda çeşitlere gö re değişmekle birlikte artan radyasyon dozları ile serada fide yük sekliği, fide kuru ağırlığı, tarlada yaşayan bitki sayısı, bitki boyu ilk bakla yüksekliği, bakla sayısı, dal sayısı, tane sayısı, baklada tane sayısı, bitkide tane verimi ve fertil bitki sayısı azalırken; kısır bitki sayısı, çiçeklenme ve olgunlaşma zamanının arttığı tespit edilmiştir. Bu verim komponentleri bakımından yapılan istatistiki analizlerde dozlar, çeşitler arasındaki fark ile doz x çeşit interak- siyonlarının önemli olduğu saptanmıştır. Sonuç olarak M-^ generasyo nunda çeşitlerin verim komponentleri üzerine artan radyasyon dozları nın etkisi negatif yönde olduğu belirlenmiştir. % 50 büyümeyi azaltan doz (EDcQ ) Calland çeşiti için 24.5 krad, Mitchell çeşiti için 25 krad olarak belirlenmiş, % 50 öldürücü doz (LD,-q ) ise Calland çeşiti için 35 krad, Mitchell çeşiti için 3â krad olarak tespit edilmiştir. M« generasyonunda yetiştirilen 13697 fidede gerekli fenolojik gözlemler yapılmış ve bunlarda klorofil mutantları saptanmıştır. Cal land ve Mitchell çeşitlerinde dozların artışına paralel olarak kloro fil mutasyon frekansı artmıştır. En yüksek klorofil mutasyon frekansı Calland ve Mitchell 40 kradda sırası ile % 2.13 ve % 3.08 olarak bulunmuştur. Çeşitlerin bitki boyu ortalaması ve onların frekansdağılıma, kontrol ile karşılaştırıldığında artan dozlarda önemli ar tışlar göstermiştir. îlk bakla yükseklikleri ortalamaları ve frekans dağılımları arasındaki farkların Calland 40 krad ve Mitchell 20 krad dışında Önemli olmadığı saptanmıştır. Bitkide dal sayısı, bakla sayı sı ortalaması kontrole göre artmıştır. îane sayısı, bitkide tane verimi kontrole göre pozitif ve negatif yönde değişim göstermiş ve baklada tane sayısınmda kontrole göre azaldığı saptanmıştır. ANAHTAR KELİMELER : Soya fasulyesi, Glycine max (L) Merr, Mutasyon ıs lahı, Gamma ışını, Mutagen

ABSTRACT PhD Thesis THE EFFECT OF VARIOUS RADIATION DOSES ON SOME CHARACTERS OF M1 AND M2 GENERATIONS OF TWO SOYBEAN VARIETIES Zafer SA?EL Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agronomy Supervisor : Prof. Dr. Kamil ÎLÎSULU 1988, Page : 82 Jury : Prof.Dr. Kamil İLİSULU Prof. Dr. Ibrahim DEMİR Prof.Dr. Abdülkadir AKÇİN Greenhouse and field experiments were conducted during 1986 and 1987 to investigate the effects of different gamma irradiation doses on the various properties of M and M generations of Calland and Mitchell soybeans. Seeds that were used in the greenhouse experiments were irradiated at 9 doses ranging from 0 to 70 krad, meanwhile the seeds that were used in the field experiments were irradiated at 6 doses ranging from 0 to 40 krad. For irradiation °°Co was used. Results obtained for M, generation in the greenhouse showed that percent emergence was not effected with increasing radiation doses; however under field conditions percent emergence was signi ficantly effected. Both in greenhouse and field, increasing radiation doses all decreased percent emergence of Calland when compared with its control, however for Mitchell, only the doses other that 60 krad in greenhouse and 10 krad in the field decreased the percent emergence when compared with its control. Although varying with variety, plant height and plant dry matter decreased as the dose increased, in the greenhouse; survived plants, plant height, first pod setting height, number of pods, branches, and seeds, seed weight and number of fertile plants under field conditions were decreased with increasing radiation doses. Meanwhile number of sterile plants, flowering and maturity time increased with increasing radiation doses. Statistical analysis for the above mentioned yield components showed that varietal differences and variety-radiation dose interactions were significant. Generally, negative effects of increasing radiation doses were obtained for the mentioned yield components in the M, generation. The dose that decreases growth by 50 percent (EDcn) for Calland and Mitchell were found to be 24.5 and 25 krâd, respectively. Meanwhile the Letal dose that kills 50 percent of the plants (LD-q ) for Calland and Mitchell were found to be 35 and 33 krad, respectively.For the M« generation 13697 plants were selected and necessary phonological investigations were done to find out the chlorophyl mutants. Chlorophyl mutation freguencies were increased for both Calland and Mitchell with increasing radiation doses. The highest chlorophyl mutation freguencies for Calland and Mitchell at 40 krad were found to be 2.13 % and 3.08 %, respectively. For both varieties average plant height and it's freguency distributions were significantly increased compared to the controls as the radiation dose increased. First pod setting height and their freguency distri butions were found to be significant only at k0 krad for Calland and 20 krad for Mitchell. For both varieties average number of branches, and pods increased compared to controls, however number of seeds and seed yields varied both positively and negatively. Also number of seed in a pod decreased compared to controls. KEY WORDS : Soybean, Glycine max (L) Merr, Mutation breeding, Gamma radiation, Mutagenesis