Türkiye sütçülük sektöründe bölgeler arası yapısal değişimin spatial denge modeli ile analizi

Abstract

ÖZET Türkiye'de, son 30 yıldan beri sütçülük sektöründe bölgeler arası süt üretim paylarında önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Bu değişim süreci içerisinde, Batı bölgelerinin toplam süt üretimindeki payı Doğu bölgelerinin aleyhine olmuştur. Bu çalışmanın amacı, arz, talep ve politika faktörlerinin bölgeler arası yapısal değişiklikler üzerine etkisini analiz etmek ve sütçülük sektöründe bölgesel politikaların önemini vurgulamaktır. Türkiye sütçülük sektöründe bölgelerarası yapısal değişimin analizi için `Spatial Denge Modeli` kullanılmıştır. Model aralarında çiğ süt ve süt ürünleri (içme sütü, tereyağı, peynir, süttozu) akışı olan dokuz tarım bölgesini içermektedir. Model üretim ve işleme aşaması olmak üzere iki aşamada ele alınmıştır. Modelin çözümünde GAMS (Genel Cebirsel Modelleme Sistemi) bilgisayar programı kullanılmıştır. Modelin güvenilirliğini test etmek için modelden elde edilen veriler, gerçek verilerle mukayese edilmiştir. Modelden elde edilen çiğ süt üretim paylarının, gerçek çiğ süt üretim paylarına oranı %94 ile %111 arasında değişmektedir. Bu bulgular modelin tutarlı olduğunu göstermektedir. Arz, talep ve politika faktörlerinin etkilerini belirlemek amacıyla 1980-1998 yıllarını kapasayan tüm dönem, 1980-1989 ve 1989-1998 yıllarını kapsayan kısmi dönem analizleri yapılmıştır. Politika faktörlerinin etkisini ölçmek için süt teşvik primi politikası modele empoze edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre arz faktörleri Batı bölgelerinin süt üretimindeki payım artırırken, Doğu bölgelerinde süt üretim paylarını düşürmüştür. Süt teşvik priminin bölgesel süt üretiminde en büyük değişikliğe sebep olduğu bölge Ege bölgesidir. Doğudan Batıya sürekli göç, Doğu' dan Batı'ya önemli miktarda süt ve süt ürünleri akışına sebep olmuştur. Türkiye sütçülük sektör modelinin bütün sonuçlan göz önüne alınarak, politika yapıcıların sütçülük politikalarını belirlerken bölgeler arası farklıkları dikkate alması ve destekleme politikalarından çok yapısal politikalara önem vermesi gerektiği söylenebilir.

11 SUMMARY Significant changes in regional shares of milk production have taken place in dairy sector of Turkey for the last 30 years. In this changing process, the shares of milk production in West regions have increased against East regions. The objective of this study is to analyze the impacts of the factors such as supply, demand and policy affecting regional structural changes and emphasize importance of regional policies for dairy industry. `Spatial Equilibrium Model` was constructed to analyze regional structural changes in Turkish dairy industry. The model consists of 9 regions among which raw milk and milk products including Fluid milk, butter, cheese, yogurt and milk powder are shipped. Production and processing stages are included in the model. GAMS (General Algebraic Modeling System) computer program was used to solve the mathematical model. To assess the internal validity of the model, the comparison was made between the values derived from the model and actual values. The percentage ratio of regional share of milk production derived from the model to the actual regional share of milk production varied from 94.0 percent to 111.0 percent. These findings suggest that the model captures the major factors affecting Turkey's dairy industry. Full period analyses were conducted for the years between 1980-1998 and sub period analyses were conducted for the years between 1980-1989 and 1989-1998 in order to determine effects of supply, demand and policy factors. In order to determine impacts of policy factor, milk price premium policy was imposed to the model. Supply factors have more impacts on regional share of milk production than demand and policy factors. Supply factors caused milk production share increases in West regions while decreases in East regions. The biggest change in regional share of milk production caused by milk price premium occurred in Aegean region. The flows of milk products from East to West regions were significant and mainly caused by population shifts from East to West. In conclusion, taking all the results of the model constructed for Turkey's dairy industry, policy makers, while applying the policies in dairy industry, should take regional differences into consideration and give more importance to structural policies rather than support policies.