Farklı ploidi düzeyindeki buğdaylarda (triticum sp) iki yönlü melezlemenin melez dane oluşumuna etkisi üzerine bir araştırma

Abstract

Ill ÖZET Yüksek Lisans Tezi FARKLI PLOİDİ DÜZEYİNDEKİ BU?DAYLARDA (Triticum sp.) İKİ YÖNLÜ MELEZLEMENİN MELEZ DANE OLUŞUMUNA ETKİSİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Mehmet AÇIKGÖZ Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalx Danışman: Doç. Dr. A.Murat ÖZGEN 1989, Sayfa: 63 Jüri: Doç. Dr. Â.Murat ÖZGEN Prof.Dr. Ekrem KÜN Prof.Dr. M. Emin TUGAY Bu araştırma, farklı kromozom sayılı buğday türleri nin ana ya da baba olarak melezlemede kullanılmalarının, melez tohum oluşmasındaki etkilerinin belirlenmesi amacıyla 1987-1988 döneminde Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme tarlaları ve laboratuvarların- da yürütülmüştür. Araştırmada materyal olarak kullanılan diploid, tetra- ploid ve hekzaploid düzeydeki buğday türlerinden ikişer örnek tarlada aynı koşullarda 24 kombinasyon halinde iki yönlü (resiprokal) olarak melezlenmiş, elde edilen daneler sitolojik ve istatistiksel açıdan değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda, diploid-tetraploid buğday tür leri arasında yapılan melezlemelerde tetraploid buğdayların ana olarak kullanılmasıyla elde edilen melez dane oranının (% 25,7), diploid buğdayların ana olarak kullanılmalarınaIV y oranla (% 11,7) daha yüksek olduğu ve bunun istatistik açı dan da önemli (P< 0,05) düzeyde bulunduğu belirlenmiştir. Diploid-hekzaploid buğday türleri arasında yapılan melezle- melerde de kromozom sayısı fazla olan hekzaploid türlerin ana olarak kullanılmalarıyla elde edilen melez dane oranının {% 17,1), diploid buğdayların ana olarak kullanılmalarıyla elde edilen melez dane oranından (% 7,7) daha yüksek olduğu ve bunun istatistik açıdan da önemli (P<0,05) düzeyde bulunduğu saptanmıştır. Tetraploid ve hekzaploid buğday türleri arasında yapılan karşılıklı melezlemelerde ise, tetraploid buğday türlerinin ana olarak kullanılmasıyla elde edilen dane oranının {% 29,1), hekzaploid buğday türlerinin ana olarak kullanılmalarından elde edilen melez dane ora nından {% 24,9) yüzde olarak az da olsa yüksek olduğu; ancak, bunun istatistik açıdan önemli olmadığı (P> 0,05) belirlen miştir. Bu bulgulara göre; diploid-tetraploid ve diploid- hekzaploid buğday türleri arasında yapılan melezlemelerde, ploidi düzeyi yüksek olan türün ana olarak kullanılmasıyla, melez dane oluşumunun önemli düzeyde artırılabileceği; tet- raploid-hekzaploid buğday melezlemelerinde ise, anaçların ana ya da baba olarak kullanılmalarının melez dane oluşu munda önemli bir farklılık yaratmadığı sonucuna varılmıştır. ANAHTAR KELİMELER : Triticum sp., diploid buğday, tetraploid buğday, hekzaploid buğday, türlerarası melezleme, resiprokal melezleme, melezlemede dane tutma.

V ABSTRACT Masters Thesis A RESEARCH ON THE EFFECT OF RECIPROCAL CROSSING ON SEED. SET IN WHEATS (Triticum sp.) OF DIFFERENT PLOIDY LEVELS Mehmet AÇIKGÖZ Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agronomy Supervisor: Assoc. Prof. Dr. A. Murat ÖZGEN 1989, Page: 63 Jury: Assoc. Prof. Dr. A. Murat ÖZGEN Prof. Dr. Ekrem KÜN Prof. Dr. M. EMİN TUGAY This research has been conducted at the experimental fields and laborotories of the Department of Agronomy, Fa culty of Agriculture, University of Ankara in the academic year of 1987-1988, in order to study the effects on seed set of wheat species of different ploidy levels which were re ciprocally user as cross parents. Two specimens of each wheat species used as the research material, namely wheats of diploid, tetraploid and hexaploid state, were reciprocally crossed in the field as 24 combinations under the same conditions, and seed set thus obtained were cytologically and statistically evaluated. As a result of the research, it has been determined that, in cross-breedings between diploid and tetraploid wheat species, the percentage of seed set by using tetra ploid wheats as the female parent (25.7 %) was significantly higher than that obtained by using diploid wheat as the female parent (11.7 %). It has further been determined that,VI in crosses between diploid and hexaploid wheat species, the percentage of seed set obtained by using the hexaploid spe cies of a higher number of choromosome number as the female parent (17.1 %) was significantly higher than that obtained by using diploid wheat as the female parent (7.7 %). In reciprocal crosses between tetraploid and hexaploid wheat species, it has been determined that the seed set obtained by using tetraploid wheat species as the female parent (29.1 %) was higher than that obtained by using hexaploid wheat species as the female parent. However, the difference was not statistically significant (P 0.05). In wiev of these findings; the following conclu sions have been arrived at; in crosses between diploid-tet- raploid and diploid-hexaploid wheat species, seet setting percentage can be considerably increased by using the species with the higher ploidy level as the female parent whereas. In tetraploid-hexaploid wheat crosses, however, nonsignifi cant difference resulted due to female as male parent used, was found. KEY-WORDS: Triticum sp., diploid wheat, tetraploid wheat, hexaploid wheat, intergeneric hybridization, reciprocal hybridization, seed set of crosses.