Aşağı Pasinler Ovası sulama şebekesinin performansı, sorunları ve çözüm önerileri üzerine bir araştırma

Abstract

ÖZET Doktora Tezi AŞAĞI PASİNLER OVASI SULAMA ŞEBEKESİNİN PERFORMANSI, SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Fatih Mehmet KIZILOĞLU Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı Danışman : Prof. Dr. Mustafa OKUROĞLU Bu araştırmada, Devlet Su İşleri tarafından 1994 yılında işletmeye açılan Aşağı Pasinler Sulama Projesi alanının sulanması için tesislerden optimum biçimde yararlanmaya ilişkin seçeneklerin araştırılması amaçlanmıştır. Bu amaca uygun olarak sulama kanallarından olan sızma ve buharlaşma kayıplarının belirlenmesine ilişkin ölçümler yapılmıştır. Yapılan ölçümler sonucunda sulama alanlarında oluşan toplam kaybın % 33,70 ve su iletim randımanının % 66,30 olduğu saptanmıştır. Araştırma alanına ilişkin performans çalışması yapılmış ve şebekenin performans kriterleri yönünden istenilen düzeye ulaşılamadığı belirlenmiştir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda net su temin oranının 4,316-6,625; toplam su temin oranının 1,942-2,819; sulama oranının %73,270; üretim değeri oranının %46,40; karlılık oranının 2,890; mali etkinlik oranının %23,190; mali yeterlilik oranının %97,897; tahsilat oranının %8,88 ve sürdürülebilir sulama alanı oranının %73,270 olduğu saptanmıştır. Sulama alanında sanat yapılan ve kanal yapımında kullanılan sertleşmiş betonların bazı önemli fiziksel özelliklerinin belirlenmesi amacıyla bir dizi arazi ve laboratuar araştırması gerçekleştirilmiştir. Kanal yapımında normal beton (B 160) kullanılmış olmasına karşın, kaplama malzemelerinin su emme (%7,3 7-7,65) ve porozite (% 16,65- 17,86) değerlerinin yüksek olduğu gözlenmiştir. Kanalların planlama ve yapım koşullarının belirlenmesine ilişkin bir dizi topoğrafık çalışma yürütülmüştür. Ana kanal ve tersiyer kanalların önerilen değerlerin yaklaşık iki katı kadar eğime sahip olduğu ancak planlanan debiyi taşıyabileceği belirlenmiştir. Doğrusal programlama yönteminden yararlanılarak yörede üretimi yapılan bitkilerin optimum sulama alanları ve bitki deseni saptanmıştır. Optimizasyon işleminde sulama yönetimi, proje ekonomisi ve su ücretleri irdelenmiştir. Sulama şebekesinin işletme ve bakım, yönetim, organizasyon, eğitim ve yayımla ilgili sorunlarının belirlenmesi amacıyla bir anket çalışması yürütülmüştür. Yukarıda anılan amaçlar doğrultusunda kaynakların kullanımını etkin kılacak yeni yapısal ve kurumsal düzenlemelere gereksinim duyulduğu belirlenmiştir. 2002, 130 sayfa Anahtar kelimeler : Su iletim randımanı, kanallarda sızma kayıpları, sulama sistemleri performansı, sulama sistemlerinin işletimi, optimum bitki deseni.

ABSTRACT Ph.D. Thesis A RESEARCH ON THE PERFORMANCE AND PROBLEMS OF THE AŞA?I PASİNLER PLAIN IRRIGATION PROJECT AREA AND SOLVING POSSIBILITIES Fatih Mehmet K.IZILO?LU Atatürk University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Farm Buildings and Irrigation Supervisor : Prof. Dr. Mustafa OKURO?LU This study has been aimed to investigate the Aşağı Pasinler Plain Irrigation Project which was put into use in 1994 by the State Hydraulic Works, and to determine the alternatives using this irrigation system optimally. Water conveyance losses from channels by seepage and evaporation were measured and calculated. Water conveyance efficiency and water losses from channel were found to be as 66,30 % and 33,70 % respectively. After irrigation system performance parameters have been evaluated it was concluded that irrigation system on the Aşağı Pasinler Project area has not reached required level with regard to performance parameters. According to the results of the study the net water supply ratio, total water supply ratio, irrigation ratio, production value ratio, rate of return, financial efficiency, financial sufficiency, water fee collection ratio, and sustainable irrigated area ratio were determined as 4,316- 6,625; 1,942-2,819; 73,270%; 46,40%; 2,890; 23,190%; 97,987%; 8,88% and 73,270% respectively for project area. For determining some important physical properties of hardened concrete used for construction of channel, a series of study was done. It was concluded that there were a few problems related to working and maintenance of the systems. A topographic study was performed to evaluate planning conditions of channels and the other parts of the system. It was determined that the slope of the main channels and third degree duct were twice as high as the previous works did. And then, it was also determined that the channels could be suitable for conveyance of planning flow rate but the water absorption (7,37-7,65%) and porosity (16,65-17,86%) rates of concrete used in channels had very high values. Optimal irrigation areas and crop patterns were determined using a linear programming method. Besides, irrigation management, project economy and water prices were investigated. An interview study was done to evaluate problems and solving possibilities related to management, working and maintenance, organization, education and extension. It was also concluded that new institutional regulations are needed for active using of sources to perform the above mentioned aims. 2002, 130 pages Key words : Water conveyance efficiency, seepage losses from channels, irrigation system performance, irrigation system management, optimal crop patterns.