Halofosfazenlerin diollerle verdiği sübstitüsyon reaksiyonlarının incelenmesi

Abstract

ii ÖZ1T Yüksek Lisans Iszi HALOFOSFAZENLERiî! DİOLLESLE VERDİĞİ. SÛBŞTİTÜSYON REKSİYOSLARISI» tSCELEHMESi Nurcan ACAR Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Kimya Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Hamza YILMAZ 1992, Sayfa :?4, Jüri: Doç. Dr. Hamza YILMAZ Prof.Dr. Meral KIZILYâLLI Doç. Dr. Zeynel KILIÇ Hekzaklorosiklotrifosfazatrien (NsPaCleVm 1,3-pro- pandiol (I) ve 2,2-dimetil-l,3-propandiol (II) ile, piridin veya NagGUs yanında, diklorometan ve asetonitril ortamında verdiği sûbştitüsyon reaksiyonları incelendi. Piridin yanında oda sıcaklığında reaksiyonların çok hızlı, verimin daha iyi olduğu gözlendi. (I) bileşiği, başlıca spiro- ve çok az(H) ansa- tipi halkalı türevler verirken, (ID'nin oluşturduğu spiro- ve ansa- türevlerinin yaklaşık aynı verimle elde edildiği gözlendi. Reaksiyon ürünleri, silikajel ince tabakalar üzerinde incelendi ve silikajel dolgulu kolonlarda Cfl2Cİ2-eter <4:1> karışımı ile ayrıldı, ürünlerin yapıları element analizi 31P-NMR ve afl-NMR teknikleri ile aydınlatıldı. Spiro-/ansa türevlerinde bulunan klor atomlarının sûbştitüsyon reaksiyonu verip vermeyeceği araştırıldı. Yapılan deneyler sonucunda bu bileşiğin oda sıcaklığında diollerle ve aminlerle her hangi bir reaksiyon vermediği gözlendi. Bunun nedeni, nükleofilin fosfor atomuna yaklaşmasının sterik olarak engellenmesidir. ANAHTAR KELİMELER: Hekzaklorosiklotrifosf azatrien, 1,3- Propandiol, 2,2-Bimetil-l,3-Propandi- ol. spiro bileşikleri, ansa bileşikle ri, HMR incelemeleri, sûbştitüsyon re aksiyonları

İli ABSTRACT. Masters Thesis INVESTIGATION OF THE SUBSTITUTION REACTION OF HALOPHQSPHAZENE3 WITH DIOLS Nurcan ACAR Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Chemistry Supervisor: Assoc. Prof ör. Hamza YILMAZ 1992, Page:?4 Jury; Assoc /Prof, Or. Hamza. YILMAZ Prof.Dr. Meral KÎZILYALLI Assoc. Prof.Dr. Zeynel KILIÇ The' substitution reactions of hexachlorocyclotri- phosphasatriene (NaPaCle> with 1,3-propanediol (1) and 2,2-dimethyl-l,3-propanediol (2>, in the presence of pyridine or sodium carbonate, in diehloromethane and âcetonitrile media have been investigated. The rates of substitution reactions were relatively faster with pyridine as proton acceptor. It was also observed that the reactions of NaPşCle with compound (1> give mostly spiro- and small amounts of ansa- (%l) type cyclic derivatives; whereas the reactions of NaPaCle with compound (2) give almost equal amounts of spiro- and ansa- derivatives. Reaction products were separated on silicagel thin layers and preparative separations have been conducted by a mixture of CHaÇİz-ether (4:1) on silicagel columns. The structures of the products have been elucidated by iH-NMR, 31P-NMR, IR spectroscopic techniques and elemental analysis. It has been investigated whether the chlorine atoms in the spiro-/ansa- derivative give any substitution reaction. In experiments carried out at room temperature no reaction has beşn observed with diols and amines. This is attributed to the fact that ansa- ring hinders the incoming nucleophiles to approach the P atoms so that an SN2-type mechanism is sterically prevented. KEY WORDS : Hexachlorocyclotriphosphazatrien, 1,3-Pro^anedi ol, 2,2-Dimethyl-l,3-Propanediol, ansa com pounds, spiro-Zansa compounds, NMR studies, substitution reactions.