Çavuş üzüm çeşidinde tohum taslakları ve embriyo gelişimi ile boş çekirdeklilik arasındaki ilişkiler üzerinde araştırmalar

Abstract

ÖZET Doktora Tezi ÇAVUŞ ÜZÜM ÇEŞİDİNDE TOHUM TASLAKLARI VE EMBRİYO GELİŞİMİ İLE BOŞ ÇEKİRDEKLİLİK ARASINDAKİ İLİŞKİLER ÜZERİNDE ARASTDUMALAR Birhan MARASALI Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: ProiDr. Hasan ÇELİK 1992, Sayfa: 93 Jüri : Prof.Dr. Hasan ÇELİK Prof.Dr.Y.Sabit AĞAOĞLU Prof.Dr.Fevzi ECEVİT Bu araştırmada, fonksiyonel dişi çiçek yapısının yamsıra çekirdeklerinin son derece düşük çimlenme özelliği nedeniyle boş çekirdekli bir üzüm çeşidi olarak bilinen ve bu iki önemli olumsuz özelliği nedeniyle melezleme ıslahı çalışmalarında üstün sofralık özelliklerinden ancak sınırlı ölçüde yararlanılabilen Çavuş üzüm çeşidinde, tohum taslakları ve embriyo gelişimi ile boş çekirdeklilik arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Bu amaçla Çavuş üzüm çeşidinin ülkemiz standartlarına girmiş en önemli tipi olan Bozcaada Çavuşu'nun klon adaylan üzerinde çalışılmıştır. Ayrıca normal gelişmiş tohum taslakları ile karşılaştırma yapmak amacıyla çeşidin orijinal ekolojisi olan Bozcaada'da dölleyici olarak kullanılan Karasakız üzüm çeşidinde dişi gametofitin gelişmesi kontrol olarak izlenmiştir. Tohum taslakları ve embriyonun anatomik yapısı ve gelişimi serbest tozlanmaya bırakılan Çavuş ve kendilenen Karasakız genotiplerinde çiçek kömeçlerinin braktelerden ayrılmasından başlayarak sekiz gelişme dönemi halinde; Çavuş x Karasakız genotiplerinde ise tam çiçeklenmeden itibaren beş gelişme dönemi halinde parafin metodu ile incelenmiştir.11 Çavuş üzüm çeşidinde farklı gelişme dönemlerine ait olmak üzere tohum taslaklarında beş farklı dejenerasyon tipi belirlenmiştir. Bunlardan zigotun vakuolizasyona uğrayarak bölünemediği dejenerasyon tipi ile embriyo hücrelerinin düzensiz bir bölünme gösterdiği dejenerasyon tipinin, boş çekirdekliliğe neden olduğu kabul edilmiştir. Serbest ve Karasakız ile tozlanan Çavuş örneklerinin tohum taslaklarında zigot dejenerasyonunun görülme oram sırasıyla %1.12 ve %0.83 iken, embriyo dejenerasyonunun görülme oram sırasıyla %7.70 ve %4.38 olarak bulunmuştur. Araştırmada tozlayıcı çeşitlerin Çavuş çekirdeklerinin çimlenme yetenekleri üzerindeki etkilerinin belirlenmesi amacıyla kullanılan altı tozlayıcı çeşidin (Karasakız, Amasya Beyazı, Hafızali, Hamburg Misketi, Kozak Beyazı ve Yapıncak) bu yönde önemli bir etkilerinin bulunmadığı görülmüştür. İki yıla ait sonuçların ortalaması olarak son derece düşük olan çimlenme oranlarına ait en düşük değer Çavuş x Amasya Beyazı tohumlarından (%1.26), en yüksek değer ise Çavuş x Karasakız tohumlarından (%7.93) elde edilmiştir. ANAHTAR KELİMELER: Vîtis vinifera L., Çavuş üzüm çeşidi, tohum taslağı, embriyo`, megasporogenez, megagametoğenez, embriyogefıez, boş çekirdeldilik, zigot dejenerasyonu, çekirdek, çimlenme.

m ABSTRACT Ph.D. Thesis OVULE AND EMBRYO DEVELOPMENT OF CHAOUCH CV. IN RELATION TO EMPTY-SEEDEDNESS Birhan MARASALI Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Horticulture Supervisor: Prof.Dr. Hasan ÇELİK 1992, Page : 93 Jury : Prof.Dr. Hasan ÇELİK Prof.Dr.Y.Sabit AĞAOĞLU Prof.Dr.Fevzi ECEVÎT Ovule and embryo development of Chaouch which is the most popular white table grape variety in Türkiye were, examined in relation to empty-seededness. Although it has a superior table grape quality, Chaouch is of minor importance in cross-breeding studies because of its both functionally female flowers and empty seeds which have abortive embryos at 99.5%. Different types of Chaouch (Bozcaada, White, Aromatic, Rose) were still grown in different regions of Türkiye. This study was carried on the candidate clones of Bozcaada Chaouch cv., which were selected by Tekirdağ Viticulture Research Institute, and widely grown on Bozcaada, as a symbol of the island. The female gametogenesis of Karasakiz cultivar which is a unique pollinator cultivar of Chaouch cv. on Bozcaada and having normal ovule development, was studied as control. Ovule and embryo development were examined by paraffin method, using flower and seed samples taken from consecutive stages of development. Eight growth stages, beginning with the separation of the inflorescences from the bracts in self-pollinated Chaouch and open-pollinated Karasakiz, and five stages after anthesis in Chaouch x Karasakiz hybridization, were studied.IV Five different degeneration types were determined in the ovules of Chaouch, and two of those, undivided zygote (zygote degeneration) and irregular division of embryogenic cells (embryo degeneration) were considered as the reason of empty- seededness. In open and cross- pollinated Chaouch ovules, zygote degeneration rates were found to be at 1.12% and 0.83%, while the rates of embryo degeneration were at 7.70% and 4.38%, respectively. The germination abilities of hybrid Chaouch seeds obtained by controlled crossing with Karasakız, Amasya Beyazı, Hafizali, Muscat of Hamburg, Kozak Beyazı and Yapıncak were also very low. These results indicate that the pollinator varieties have no significant effect in increasing the germination ability. The lowest and the highest germination rates were 1.26% and 7.93% as the averages of two-year trials in the hybrids with Amasya Beyazı and Karasakız, respectively. KEY WORDS : Vitis vinifera L. cvs., Chaouch cv., embryo, megasporogenesis, megagametogenesis, embryogenesis, empty-seededness, zygote degeneration, embryo abortion, seed, seed germination.