Akarsularda sediment taşınımı ve Fırat nehri için sediment modellemesi

Abstract

ÖZET Y.Lisans Tezi AKARSULARDA SEDIMENT TAŞINMI VE FIRAT NEHRİ İÇİN SEDİMENT MODELLEMESİ Yılmaz Dursun Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İnşaat Anabilim Dalı Danışman: Yrd. Doç. Dr. Reşat Acar Bir akarsudaki sediment; ya akarsuyun havzasındaki erozyondan ya da akarsu yatağındaki aşınmalardan kaynaklanır. Bu malzemeler akarsu içinde akarsuyun ve malzemenin özelliklerine bağlı olarak, ya sürüntü ya da askı maddesi olarak hareket ederler.Su kaynaklan planlamasında akarsuların taşıdığı sediment özelliklerinin ve miktarlarının hesaplanması önemlidir. Bu çalışmada; Fırat Nehri'nin ana kol ve yan kollarının bazılarının sediment özellikleri, miktarları ve çevreye olan etkileri incelenmiştir. Ana kol olarak, Fırat Nehri üzerinde, Erzincan ili ve Keban Baraj rezervuan arasında, Erzincan'a 110 km uzaklıktaki, Elektrik İşleri Etüt idaresi (EİE) debi ölçüm istasyonuna yakın bir kesit incelenmiştir. Yan kollar ise bu kesitin membasındaki yedi adet farklı özellikteki kollarının çıkış noktasındaki kesitlerdir. Bu kesitlerden farklı zamanlarda yatak malzemesini temsil eden örnekler alınarak elek analizi ile granülometri eğrisi çizilmiş ve dgo, dö5, dso, d35, di o çaplan ve yoğunlukları laboratuarda belirlenmiştir. Schoklitsch, Kalinske, Rottner, Einstein, Toffaleti, Meyer-Peter ve Müler, Shields, Du Boys ile sürüntü maddesi; Yang, Einstein, Toffaleti, Laursen, Engelund-Hansen yöntemleri ile toplam sediment maddesi hesaplanmıştır. Hesaplamalar sonucunda ana kolda her bir yöntem farklı sediment miktan vermiştir. Havza için uygun yöntemler belirlenmiştir. Sürüntü için Rottner yöntemi, toplam sediment debisi için ise Laursen yöntemi uygun bulunmuştur. Akarsu debisi ile sürüntü maddesi ve toplam sediment maddesi debileri arasında bölge için matematik modeller belirlenmiştir. Yan derelerdeki sedimenti azaltmak için bazı önerilerde bulunulmuştur. 2003 sayfa 97 Anahtar kelimeler: Sediment Taşınım, Nehir, Baraj rezervuan, Fırat, Havza

11 ABSTRACT M.S. Thesis SEDIMENT TRANSPORT AND MODELLING IN EUPHRATES RIVER Yılmaz DURSUN Atatürk University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Civil Engineering Supervisor: Asst.Prof.Dr. Reşat ACAR Sediment in a river come from either erosion of river basin or eroding of river bed. Sediment motions in a river depend on both river properties such as water discharge, velocity, slope of river and properties of sediment particles. These motions are named as bed load and suspended load. Sediment is a very important to planning water resources. In this study; Properties, amounts and effects on environments of sediment in some lateral rivers and a main cross-section of Euphrates has been investigated. Sampling station as a main cross-section was chosen between Erzincan city and Keban Dam Reservoir, station is about 110 km from Erzincan close to EİE sampling stations. Lateral rivers cross-section are close to main cross-section. The characteristic properties which are dgo, d^, dso, d35, dio and specific gravity of sediment that sampling stations have been determined by making sieve analysis in laboratory. Bed load transport rate and total load transport rate have been calculated by various methods which are chosen for bed load: Schoklitsch, Kalinske, Rottner, Einstein, Toffaleti, Meyer-Peter and Müler, Shields, Du Boys and chosen for total load as Yang, Einstein, Toffaleti, Laursen, Engelund-Hansen using characteristic of river and results of sieve analysis. Results of these methods are various values despite the same inputs. For this cross- section. The best fit methods has been determined. The best fit methods are Rottner for bed load and Laursen method for total load. Then, a mathematical model has been determined between water discharges and calculated sediment discharges for lateral river cross-section. Some solutions has been suggested to prevent of amount of sediment in lateral rivers and that basin. 2003 pages 97 Keywords: Sediment Transport, River, Dam reservoir, Euphrates, Basin