At kestanesi (Aesculus hippocastanum L.) bitkisinden elde edilen renkler ve renklerin yün halı iplikleri üzerindeki haslık değerleri

Abstract

Ülkemizde bitkisel boyalarla yün liflerinin boyanarak renk renk, desen desen, halı ve kilimlerin dokunması geçmişten günümüze kadar devam eden bir el sanatı olarak süregelmiştir. Halı ve kilim dokumacılığında kullanılan yün liflerinin boyanmasında yurdumuzda yetişen, içerisinde boyarmadde bulunan çeşitli bitkiler kullanılmış ve halen de kullanılmaktadır. Yurdumuzun hemen her il ve ilçesinde yetiştirilen ve içerisinde boyarmadde bulunan at kestanesi bitkisinin doğal boyamacılıkta kullanımı ile ilgili yeterli bir çalışma bulunmamaktadır. Bu amaçla bu araştırma planlanmış ve yapılmıştır. Yün iplik ağırlığına göre %100 oranında alınan at kestanesinin yaprak, meyve iç ve meyve dış kabuklan 24 saat suda bekletilerek soğuk ekstrakt, 1 saat kaynatılarak da sıcak ekstrakt elde edilmiştir. İlmelik yün halı ipliklerinin mordansız ve yün iplik ağırlığına göre %3 oranında alınan 10 adet mordan ile 1 saat mordanlanması ve hazırlanan sıcak ve soğuk ekstarktlarla da 1 saat işlem görmesi sonucunda toplam 120 boyama yapılmıştır. Boyanmış ilmelik yün halı ipliklerinden elde edilen renkler sübjektif ve objektif (colorimeter cihazı ile) yöntemlerle değerlendirilmiştir. Yapraktan kimyon ve hardal ağırlıklı olmak üzere 12, meyve iç kabuğundan kahverengi ve tonları olmak üzere 14, meyve dış kabuğundan ise sarı ve tonları olmak üzere 16 farklı renk ve tonları elde edilmiştir. Elde edilen renklerin ışık, sürtünme ve su damlası haslıkları incelenmiştir. Işık haslığında 1 ile 8, sürtünme haslığında 1 ile 5, su damlası haslığında ise 3 ile 5 arasında değişen değerler bulunmuştur. Bu değerlerde bitki bölümleri, boyama yöntemleri, mordan çeşidi ve mordan oranları etkili olmuştur.ANAHTAR KELİMELER : Bitkisel boya, at kestanesi {Aesculus Mppocastanum L./ ışık haslığı, sürtünme haslığı, su damlası haslığı

It has been regarded as a hand craft so far the fact that carpet and kilims are woven in various colors and patterns by dying wool yarn with plant dying in our country. It has still been used various plants, whose pigment contain and grown in Turkey on dying wool yarn used in woven carpet and kilims. Horse chestnut which contain pigment, grows in almost every region of Turkey and it seems that there is not enough study in relating to use of natural dying of horse chestnut. Hence, this study was planned and conducted. Leaves, seeds and green husks of horse chestnut, taken in 100 % ratio according to wool yarn, were conditioned for 24 hours in water that means cold extract, and if boiled for 1 hour, this was named after hot extract. At first step in this dying process, wool yarns taken in 3 percent based on to their weights were mordanted by 10 different mordants. Then, after boiled in cold and hot extracts, dying was performed. By conducting the same process for wool yarns without mordant, totaly 120 unit dying were performed. Colors obtained from wool carpet yarns to use for knot were evaluated by objective (with colorimeter) and subjective methods. 12 different colors and tones, most of which included cumin and mustard were obtained from leaves; 14 different colors and tones, most of which is brown and its tones, were obtained from kernel; 16 different colors and tones, most of which is yellow and its tones, were obtained from seed. Light, abrasion and water spotting fastnesses on this colors were studied. Light, abrasion and water spotting fastnesses varied from 1 to 8, from 1 to 5 and from 3 to 5, respectively. Plant variety, dying methods, mordant and mordant ratios have a significant effect on fastness.Key Words : Plant dying, horse chestnut (Aesculus hippocastanum £.), light fastness, abrasion fastness, water spotting fastness