Hıyarda (Cucumis sativus L.) örtüaltı yetiştiriciliğine uygun hibrit çeşit ıslahında morfolojik karakterizasyon, hibrit kombinasyonları ile hibrit tohum verim ve kalitesinin belirlenmesi

Abstract

Bu çalışma 2004-2007 yılları arasında Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü (BATEM)'nde 3 aşamalı olarak yürütülmüştür. 1. aşamada BATEM hıyar gen havuzunda bulunan farklı kendileme aşamasındaki materyaller BATGEN-1 (73 adet F6 ve üzeri) ve BATGEN-2 (68 adet F5 ve üzeri) olmak üzere 2 gruba ayrılmış, toplam 141 adet hıyar genotipi UPOV kriterleri dikkate alınarak 46 özellik yönünden sonbahar ve ilkbahar döneminde ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Morfolojik karakterizasyon verilerinin istatistik analizleri SAS-JMP ve NTSYSpc bilgisayar programları kullanılarak yapılmıştır. Analizler sonucunda genotiplerin ortalama benzerlik katsayıları, BATGEN-1 sonbahar dönemi için r = 0,39; ilkbahar dönemi için r = 0,41, BATGEN-2 sonbahar dönemi için r = 0,34; ilkbahar dönemi için ise r = 0,45 olarak belirlenmiştir. Temel bileşenler analizi (TBA) sonucunda ön plâna çıkan 27 (2., 3., 4., 5., 6., 9., 10., 12., 14., 15., 17., 18., 19., 27., 28., 29., 30., 31., 32., 33., 34., 38., 39., 40., 41., 42. ve 43.) morfolojik özelliğin BATGEN-1 ve BATGEN-2 hıyar gen havuzundaki genotipleri ayırmada 46 morfolojik özellik kadar başarılı olduğu ve bu özelliklere göre mevcut varyasyonun % 100'e yakınının açıklanabildiği görülmüştür.Araştırmanın 2. aşamasında, uzun çalışmalar sonucu geliştirilen hıyar gen havuzu içinden sonbahar ve ilkbahar örtüaltı tarımına uygun yeni hibrit çeşit geliştirme çalışmaları ortaya konulmuştur. Bu amaçla 10 ana ve 4 baba ebeveynle 40 hibrit kombinasyonu oluşturulmuş ve hibritlerin ilkbahar ve sonbahar dönemindeki performansları belirlenmiştir. Bu çalışma sonucunda bitki başına toplam verim yönünden sonbahar döneminde A6xB1 (12,6 t/da) melezi, ilkbahar döneminde ise A1xB1 (13,7 t/da) melezi diğer melezleri geride bırakmıştır. Erkenci verim açısından ise sonbaharda A3xB1 (5,4 t/da), ilkbahar döneminde ise A1xB1 (7,6 t/da) melezi en yüksek verim değerini vermiştir. En fazla meyve sayısı sonbahar döneminde A8 x B1 melezi (39 adet), ilkbahar döneminde ise A1xB1 (35 adet) melezinden elde edilmiştir. A5xB4 (164 g) melezi, ilkbahar döneminde ise A6xB4 (196 g) melezi ortalama meyve ağırlığı yönünden ön plana çıkmıştır. Her iki dönemin verim bileşen değerleri incelendiğinde bitki boyu 80-135 cm, boğumlar arası uzunluğu 7-11 cm, boğumdaki dişi çiçek ve meyve sayısı 1-3 adet arasında değişim göstermiştir.Araştırmanın 3. bölümünde ise hibrit kombinasyonlarından başarılı olanların tohum verim ve kalitesi belirlenmiştir. Sonuç olarak tüm kalite kriterleri birarada değerlendirildiğinde ilkbahar dönemi yetiştiriciliğinden, sonbahar dönemine göre daha yüksek kaliteli tohum alınmıştır.

This research was carried out in 3 stages in Batı Akdeniz Agricultural Reseach Institute (BAARI) between 2004 and 2007. In the first stage, plant materials were consisted of total 141 genotypes which was separeted selfed materials into two groups BATGEN-1 (the number of 73 F6 generation lines and over) and BATGEN-2 (the number of 68 F5 generation lines and over) and these improved materials were evaluated according to the 46 morphological characters formed by UPOV criterions in fall and spring terms. SAS and NTSYSpc statistical package programs were used for statistical analysis of morphological characterization of the data. As a result of analysis, dendograms and mean similarity co-efficient of genotypes were found to be r = 0.39 for fall and r = 0.41 for spring BATGEN-1 and r = 0.34 for fall and r = 0.45 for spring BATGEN-2, respectively. The results of Principal Component Analysis (PCA) showed that evaluating 25 morphological properties 27 (2., 3., 4., 5., 6., 9., 10., 12., 14., 15., 17., 18., 19., 27., 28., 29., 30., 31., 32., 33., 34., 38., 39., 40., 41., 42. and 43.) was as effective as 46 morphological traits in classifying the genotypes of BATGEN-1 and BATGEN-2 cucumber gene pools and almost one hundered percent of the available variation was explained.In the second stage, during the long studies, improving of F1 hybrids varieties suitable for greenhouse cultivation season in cucumber were aimed in fall and spring season . In this purpose, 10x4 combination were formed using 10 female and 4 male parents without reciprocal and the hybrids were performed. The hybrids were evalauted for total yield (t/ha), early yield (t/ha), mean fruit weight (g) and the number of fruits per plant in greenhouse conditions throughout 2005 autumn cultivation season and then promising F1 hybrids were determined. In this study, for total yield A6xB1 (12,6 t/da) in fall and A1xB1 (13,7 t/da) in spring, for early yield A3xB1 (5,4 t/da) in fall and A1 x B1 (7,6 ton) in spring, for mean fruit weight A5xB4 (164 gr) in fall and A6 x B4 (196 g) in spring, for the number of fruits per plant A8xB1 (39 fruit/plant) in fall and A1 x B1 (35 fruit/plant) in spring were determined to be higher performance than the other hybrids. In both seasons, yield components were evaluated ranged from 80 to 128 cm for plant height, from 7 to 11 cm for length of internodes and from 1 to 3 for the number of female flowers and fruits per node.In the third stage, seed yield and quality were determined in the promising hybrid combinations. As a result, higher seed quality was obtained from spring season cultivation than fall season for all quality criterions.